حجت اسعدی - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
سیدمرتضی حسینی شاهرودی - عضو هییت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

فیلسوفان مسلمان معمولا به این پرسش که آیا علم حضوری -که از آن به عنوان سنگ بنای معرفت بشرییاد می شود- قابل اتصاف به صدق و کذب هست و می توان روزنه هایی برای ورود خطا به آن یافت یا نه پاسخمنفی می دهند. در این مقاله دیدگاه مشهور حکما که علم حضوری را به دلیل فقدان واسطه و فاصله، خطاناپذیرمی دانند، با روش تحلیلی، مورد بررسی قرار می گیرد. در گام نخست با اثبات حضوری بودن مشاهدات و مکاشفاتعرفانی و در گام بعد با اثبات وجود خطا در مشاهدات عرفانی و در برخی موارد وجود خطا در خود علم حضوری،خطاپذیر بودن این علم، دست کم در مورد انسان اثبات می شود. اما باید توجه داشت اثبات این مسیله، موجباسقاط حجیت و اعتبار علوم حضوری نمی شود، بلکه معیارحجیت در این ساحت از معرفت بشری عبارت استاز رعایت شرط رو شمندی و سلوک عقلایی که مورد پذیرش دانشمندان این علم می باشد.

علم حضوری، علم حصولی، مشاهده، مکاشفه، خطاپذیری