حسن روحی پور - عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
پدیده جوادی - کارشناس ارشد گروه آبیاری و زهکشی مهندسین مشاور مهاب قدس
علی اکبر محبوبی - دانشیار گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه همدان

در حال حاضر درمدلهای معمول در برآورد فرسایش و رسوب، تاثیر پوشش سنگی بطور واقع در نظر گرفته نشده و یا به ندرت در بعضی از مدلها تاثیر آن تنها به صورت کیفی مورد توجه قرار داده شده است. برای اصلاح مدلهای ارائه شده در برآورد فرسایش و رسوب و لحاظ نمودن تاثیرات پوشش سنگی، لازم است مطالعات متعددی روی اثرات پوشش سنگی در تغییر خصوصیات فیزیکی خاک از قبیل ظرفیت نفوذپذیری، فرونشست، سله سطحی و همچنین خواص هیدرولوژیکی سطح خاک صورت گیرد. خواص مذکور به نوبه خود می تواند در کاهش یا افزایش میزان رواناب و فرسایش ناشی از آن موثر باشد. جهت تعیین تاثیر پوشش سنگی یا سنگریزه ای در میزان رواناب و فرسایش خاک، آزمایشهایی چند با کاربرد شبیه سازی بارش در آزمایشگاه فرسایش خاک موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع صورت گرفت. دو نمونه خاک از حوزه های ساوه و امامه به مقدار تقریبی صد کیلوگرم در تشتک فلوم شیب پذیر پذیر قرار داده شد. برای هر آزمایش، بسترخاک در معرض سه شدت مختلف بارندگی و برای هر شدت بارندگی نیز ترکیبی از چهار شیب متفاوت روی بستر خاک در فلوم آزمایشی اعمال گردید. جهت آگاهی از تاثیر تغییرات درصد پوشش سنگی خاک درمیزان رواناب و تولید رسوب، 6 تیمار مختلف از پوشش سنگی در دو حالت آزاد و فرو رفته طراحی و در معرض شبیه سازی باران با شیب و شدتهای فوق الذکر قرار گرفت. بررسیهای انجام شده نشان داد که علیرغم تصور کلی که وجود پوشش سنگی در روی بستر خاک ، موجب کاهش رسوب ناشی از فرسایش آبی می گردد، تاثیر تغییرات پوشش سنگی روی نمونه های خاک حوزه ساوه (با بافت لوم شنی) و امامه (با بافت رسی سیلتی) به ترتیب از صفر تا حدود 15 درصد و بین صفر تا 20 درصد منجر به افزایش رواناب و رسوب نسبت به تیمار شاهد گردیده است. به تدریج که درصد پوشش سنگی افزایش می یابد میزان رسوب نسبت به تیمار شاهد کاهش چشمگیری نشان داده است. نتایج بدست امده نشان داد که وجود پوشش سنگی تاثیر عمده ای در خصوص فیزیکی و هیدرولوژیکی بستر خاک دارد و باید تاثیر آن در مدلهای برآورد فرسایش به طور کمی منظور شود.

پوشش سنگی و سنگریزه ای ، شبیه سازی باران ، رواناب و رسوب ، فرسایش