سید یاسین حسینی
کیومرث خزلی

آنچه که اکنون بعنوان حاشیه نشینی شناخته شده جزء جریان دیرپا تاریخی مهاجرت جمعیتی جویای کار رفاه گریزان از روستاها شهرهای کوچک بلحاظ دافعه های آن نیز پس رانده شدن فقرا از درون شهرها به حاشیه آن، چیز دیگری نیست. بدین ترتیب ظهور پیدایش حاشیه نشینی هم در ایران هم در جهان، همزاد همراه پدیده مهاجرت تاحدی پیامد آن بوده است. شکل گیری حاشیه نشینی گسترده در ایران از دهه 40 همزمان با افزایش مهاجرت های روستاییان به شهرها بوده است: یعنی زمانی که از یک سو گسترش تاسیسات شهری شبکه های ارتباطی همچنین افزایش درآمد حاصل از نفت، موجب رونق شهرها ایجاد جاذبه های شهری را فراهم نمود از سوی دیگر، اصلاحات ارضی مکانیزاسیون کشاورزی عدم توجه به دگرگونی های اساسی در روستاها نیز بخش کشاورزی، دافعه های روستایی را تشدید نمود. در این میان، بیشتر مهاجرانی که توانایی مالی اقتصادی استقرار سکونت در محدوده رسمی شهر پرداخت هزینه مسکن اقامت در محدوده قانونی شهرها را نداشتند، برای تامین سر پناه خود بویژه در شهرهای بزرگ به حاشیه شهرها روی آوردند. حاشیه نشینی، شیوه فضای حاصلی از زندگی شهری است که در تمامی یا غالب جهات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، حقوقی، سابقه استقرار نحوه شکل گیری سیر تحولات تاریخی با بخش های مجاور تفاوت اساسی دارد. مسکن های غیر معمول خیابان ها کوچه های تنگ باریک، مشکلات زیست محیطی بهداشتی، فزونی تراکم بالای جمعیت، فقر فرهنگی آسیب پذیری بالا در برابر حوادث طبیعی، سطح پایین برخورداری از امکانات تسهیلات زندگی، اشتغال غالب در مشاغل غیر رسمی، تصرف غیر قانونی زمین ... از ویژگی های حاشیه نشینی می باشد. از اینرو می توان گفت که حاشیه نشینی، نمودی از آسیب ها انحرافات اجتماعی است پیامد آن ایجاد نا امنی اختلال در رشد توسعه همه جانبه کشور است. در این مقاله بعد از بررسی مهاجرت های روستایی در ایران چگونگی شکل گیری حاشیه نشینی به دنبال آن، ویژگی های حاشیه نشینی بر اساس تحقیقات انجام گرفته در ایران به سه بعد فیزیکی، اجتماعی اقتصادی تقسیم شده سپس به آسیب های ناشی از آن از جمله آسیب های اجتماعی فرهنگی، آسیب های اقتصادی، آسیب های کالبدی، آسیب های زیست محیطی، آسیب های امنیتی آسیب های سیاسی پرداخته شده در نهایت راهکارها پیشنهادات بر اساس علل شکل گیری حاشیه نشینی آسیب های ناشی از آن، در سه راهبرد، پیشگیری، اصلاح توانمندسازی فرهنگ سازی ارایه گردیده است.

مهاجرت، حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی، توسعه ناهمگون، پیشگیری از جرم