هانی زارعی - کارشناسی ارشد مرمت ابنیه و بافتهای تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان - مدرس د

بشر ار ابتدای سکونت خویش بر روی کره خاکی همواره احساس نیاز به سرپناه را با خود به همراه داشته است، بنابراین طبیعی به نظر می رسد که خانه نخستین و قدیمی ترین گونه معماری باشد زیرا در جهت حفظ انسان از حوادث و وقایع طبیعی از جمله سرما، گرما، باد، باران و تآمین آسایش انسان عامل بسیار مهمی بوده و هست. شهر شیراز مرکز استان فارس سابقه تاریخی به عنوان مرکز یکی از ایالتهای پنجگانه استان فارس تحت عنوان اردشیر خوره دارد که به قبل از اسلام باز می گردد. در خصوص نام این شهر عده ای آن را برگرفته از نام فرزند تهمورس ، راز و فراوانی شیر در آنجا دانسته اند با توجه به اهمیت گونه مسکونی و تحقیق و بررسی در مورد انواع آن در شهرهای گوناگون کشور، این مهم در مورد ابنیه دوره قاجار به ویژه بناهای تاریخی شهر شیراز وگونه مسکونی آن کمتر صورت گرفته است. این مقاله با هدف دستیابی به این ویژگی ها به بررسی چند باب منزل مسکونی که اسامی آنها در جدول شماره یک آورده شده است، در دوره قاجاری این شهر می پردازد و با توجه به کالبد معماری، اجزاء و عناصر معماری، تزئینات و سازه نمونه های انتخابی، به بررسی پلان ها، اتاق ها، حیاط ها و سایر فضاهای خدماتی پرداخته شده است. فرضیه اصلی در مقاله حاضر این است که خانه های مسکونی شهر شیراز در دوره قاجاریه علاوه بر تأثیرهای ناشی از اقلیم، در پلان، چیدمان فضایی، ویژگی های معماری، سازه و تزئینات تأثیرگداشته و باعث بروز پاره ای اشتراک ها در وجوه مذکور شده است.. ساخت خانه ها بر اساس چرخش در جهت 30 درجه جنوب غربی ، درون گرایی، احداث زیرزمین، حیاط و اتاق های بزرگ، ارتفاع زیاد اتاق ها، تنوع کم در شکل حوض و باغچه، تزئینات آجرکاری ، کاشی کاری هفت رنگ و معرق، گچ بری پیش بخاری ها و سرستون ها و تزئینات چوبی در و پنجره و سقفهای چوبی با طرح کتابی و پروانه ای و غیره(نقوش شش ضلعی، مربع،چلیپا و مستطیل) و نقاشی ، بهره گیری از قوسهای نیم دایره تخت و تزئینی، ساخت ارسی های پنج دری ، ستون های گچبری شده با هسته چوبی، و تأثیر از معماری غربی ( استفاده از آهن گالوانیزه روی پوششها، قوسهای تزئینی خاص، و ...)را می توان از مهمترین ویژگی های معماری مسکونی این دوره در شهر شیراز بیان کرد.