علی براتیان - دانشجوی دکترای اقلیم شناسی، کارشناس مسئول هواشناسی کاربردی اداره کل

هر ساله شاهد هستیم که بلایای طبیعی خسارات عمده جانی و مالی به جوامع انسانی وارد می سازد و متاسفانه ما هم هرچند صباحی طعم تلخ این وقایع را می چشد. سیل، زلزله، خشکسالی ، سرمازدگی، توفان و ... خسارات جانی و مالی فراوانی به کشور وارد می آورد و این تبیین تمهیداتی جهت کاهش خسارات ناشی از این بلایا را می طلبد که این تمهیدات به صور گوناگون می باشد و قطعا قدم اول شناخت و درک این پدیده ها می باشد، زیرا انسان ازناشناخته ها خصوصا چنانچه از از آن ضرر دیده باشد هراس داشته و آنچه در قدم اول سبب کاهش اینترس می گردد، شناخت است که این رسالت علم می باشد تا درک صحیحی از پدیده ها به انسان بنمایاند وانعکاس صحیح رفتاری جوامع بشری را در مقابله با خطرات این پدیده ها بروز دهد. لذا در گام اول مقابله، پیشگیری و پیش آگاهی نقش برجسته ای در این مهم دارد و در بسیاری مواقع می توان با اقدامات پیشگیرانه و پیش آگاهی، از صدمات و خسارات جلوگیری نمود. به هر حال در خصوص وقوع یک پدیده یا بلایای طبیعی سه مرحله را در پیش روداریم، 1- مرحله قبل از وقوع 2- مرحله هنگام وقوع 3- مرحله بعد از وقوع که در این مقاله سعی گشته اقدامات پیش آگاهی مرحله قبل از وقوع سیل از دیدگاه هواشناسی بررسی و مدل این سیستم ارائه گردد. سیل پدیده ای است که در گروه بلایای جوی ناگهانی بوده و در طی چند ساعت می تواند خسارات سنگین جانی و مالی و زیست محیطی بر جای بگذارد. لذا در بحث پیشگیری انجام اقدامات زیربنایی چون حفظ حریم آبراهه ها، مکان گزینی مناطق مسکونی و کشاورزی و صنعتی، حفظ پوشش گیاهی و ... مطرح است که در کاهش یا جلوگیری از شدت سیل نقش بسزا و حیاتی دارد. با توجه به رسالت هواشناسی در پیش بینی وقایع جوی، نقش پیش بینی های هواشناسی درخصوص سیل اهمیت ویژه ای دارد که این امر در سیل های مرداد 1380 و 1381 گلستان بخوبی جلوه گر بود بطوری که بکارگیری هشدارها در سال 1381 سبب انجام اقدامات حفاظتی قبل از وقوع سیل شد و در نتیجه کاهش خسارات جانی را بهمراه داشت. از آنجایی که اغلب مواقع سیل در اثر شدت و تمرکز هسته های توفان، رعد و برق محلی و سایر سیستم های جوی که سبب بارش شدید می گردد یا بارش های رگباری در فصول خشک بخصوص در مواقع خشکسالی بوقوع می پیوندد، لذا جهت تبیین یک سیستم هوشمند و کارا پیش بینی سیل، ابتدا باید استعداد سیل خیزیی حوضه های آبریز و سوابق آن بررسی گردد و پتانسیل سیل خیزی هر حوضه مشخص گردد و با توجه به سیستم های جوی سیل زا در حوضه ها، اقدام به صدور اخطاریه و انجام اقدامات ایمنی در خصوص حفظ جان انسانها وکاهش خسارات مالی درکوتاه مدت نمود و این امر محقق نمی شود مگر با اشتارک مساعی دستگاه های مسئول و برقراری ارتباطی سریع و منطقی بین این دستگاه ها و تعیین شرح وظایف هر بخش در مقابله با بلایا، که نمونه آن در سیل مردادماه 1381 استان گلستان دیده شد و متاسفانه نمونه ای از عدم هماهنگی را در سیل گذشته مشکین شهر شاهد بودیم که امیدواریم با بکارگیری هشدارها و انجام مطالعات علمی در این خصوص و پیش آگاهی سریع بتوان ازمصیبت های وارده توسط این بلایا کاست.