محمد راهدان مفرد - دانشجوی دکتری ژیومورفولوژی دانشگاه اصفهان
محمدحسین رامشت - استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان

ایران سرزمین متکثری است که تنوع سرزمینی، فرهنگی و هویتی آن، از ویژگی های شاخص آن بشمار می آید. اصطلاح دستگاه جغرافیایی که متاثر از بینش معناشناسی در جغرافیاست ابزاری مفهومی است که هویت مکانی، ارتباط معنایی، سازمندی های اجتماعی و منظوم های از فرآیندهای جغرافیایی را توضیح می دهد، لذا کوشش اصلی در این نوشتار تبیین نظریه ای تحت عنوان دستگاه جغرافیایی ایران است و سعی بر معرفی این مفهوم دارد که بدون شناخت تنوع سرزمینی، هر طرحی از چیدمان فضایی در عمل با اقبال روبرو نخواهد شد. ازآنجا که هدف پژوهش حاضر بیشتر تبیین یک نظریه در حوزه علوم جغرافیایی است تا فرضیه آزمایی، لذا از تحلیل کلام به عنوان یک روش استفاده شد. برای دستیابی به اهداف تحقیق ابتدا با مبنا قرار دادن داده های 28 گانه سرزمینی، چهارده مرکز مدنی شهری انتخاب و بعد از تدوین مفهوم سازی های جدید، با استفاده از مدل نیلزبور اقدام به تعریف منظومه دستگاه جغرافیایی ایران گردید. نتایج نشان دهنده ی سه مدار جرمی با همگرایی های متفاوت در ایران مرکزی است. شعاع آینه ایران مرکزی 29/6 ، فاصله کانونی آن 14 و فاصله شعاع هویت اجتماعی برابر 6/2 است که ویژگی هویت آینه ای در یک منظومه را نشان می دهد. ارزیابی های میزان جیوهای بودن، نشان دهنده ی مانایی هویتی گروه اول (بم، یزد، کرمان) است. در این ارزیابی شهر یزد مطلوب ترین و شهر شیراز فاصله بیشتری از ایده آل مثبت دارد. این مقدار برای کل ایران مرکزی 0/42 است که درهم تنیدگی و هویت آینه ای را در حد قابل قبولی نشان می دهد. میزان پایداری مدنی ناشی از تنوع و پیچیدگی 118/8 است که بیانگر وحدت معطوف به هویت مکانی در عین تنوع و تکثر سرزمینی است. نتایج، بیانگر رهبری سامانه برودتی ایران، در شبکه پیوند و ارتباط بین هویت های مکانی و همگرایی بین متن های متکثر در ایران است

هویت مکانی، چیدمان فضای سرزمینی، دستگاه جغرافیایی، ایران مرکزی.