شهربانو صحابی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد

یکی از مفاهیم پیچیدهای که در اندیشه های عدهای از فرق صوفیه، پیروان ادیان و مذاهب و حتی باورهایعامیانه، نشانه های آشکار آن را میتوان مشاهده کرد، بحث حلول است. بنابر این پندار، خداوند و یا هر نیروی برتر معنوی دیگر، میتواند به جسم انسان، و حتی هر شیء بیجان و... وارد شود و آنچنان قدرتی به آنهاببخشد که انجام هر کار دشوار و دور از امکانات بشری، برای آنها یک امر عادی تلقی شود و آن شخص یا آنچیز صاحبقدرت، بتواند بر زندگی انسانها و حتی روند طبیعت جهان تاثیرگذار باشد. در این مقاله با مروری برسابقه اندیشه حلول در ادیان غیراسلامی و برخی مذاهب و فرق اسلامی به بازخوانی عده ای از متون صوفیه ازاین منظر پرداخته ایم. نتیجه پژوهش نشان میدهد که در میراث متصوفه اگرچه گاه به تصریح یا اشاره، می توانرگه هایی از باورهای حلولی را دید اما درعین حال هم مخالفت های صریح را در اقوال نویسندگان بزرگ صوفی بااندیشه حلول میتوان یافت و هم در آنچه موافق با باورهای حلولی است می توان مطلب را بیشتر ناظر به نوعیوحدت وجود عاشقانه دانست تا باورهای حلولی در معنای خاص کلامی آن.

حلول، حلولیه، ادیان غیراسلامی، فرق اسلامی، اهل حق، تصوف