سیدمهدی علایی حسینی - استادیار دانشگاه پیام نور مشهد

داستان سیاوش، یکی از زیباترین و دلکشترین داستانهای شاهنامه است، که چون اکثر داستانهای شاهنامه ریشه ای کهن و تاریخی دارد. شاید اگر ماجرای سیاوش را به سه هزار سال پیش از میلاد، یعنی بیش از پنج هزار سال پیش بدانیم، چندان به راه خطا نرفته باشیم. امروز به یاری مطالعات تطبیقی اساطیری چنین باور دارند که افسانه سیاوش یک داستان کهن اقوام سومری سامی است، که به صورت ایشتر و تموز در سومر و بابل و به صورت سیبل و آتیس در سوریه و فنیقیه و آسیای صغیر رایج بوده است و به احتمال قوی در غرب ایران و حتی با توسعه تمدن بینالنهرین و رسیدن آن به ماوراءالنهر(تمدن آنو) در هزاره سوم پیش از میلاد در شمال شرق ایران نیز اثر گذاشته است. داستان سیاوش در واقع دو بخش یا دو داستان است: یکی داستان مادری ناتنی که به عشق پسر خواندهی خویش دچار میشود وناکام میماند. داستان دوم، داستان شاهزادهای است که به سرزمین دشمن خود پناه میبرد و در آن جا محبوب و گرامی داشته میشود. بخش نخست این داستان هند و اروپایی نیست. نخست اینکه هیچ نشان و اشارهای به سیاوش در اساطیر ودایی وجود ندارد و این میرساند که ماجرای سیاوش و بخش نخست این داستان متعلق به دوره تمدن ایرانی ماوراءالنهر است. دیگر اینکه با مطالعه تطبیقی اساطیر ایران و اساطیر ملل آسیای غربی و ساکنان غیر هند و اروپایی کرانه های دریای مدیترانه میتوان ارتباط این بخش داستان را با اعتقادات اساطیری و آیینهای سومری سامی مدیترانه ای دریافت. در این مقاله کوشش میشود نخستین ریشه های داستان سیاوش از پنج هزار سال پیش تا زمان فردوسی با توجه به انعکاس این داستان در متون مختلف، بررسی، تشریح و تبیین شود.

اسطوره سیاوش، افسانه های هند و ایرانی، متون سامری و بابلی، شاهنامه فردوسی، ادبیات تطبیقی.