مروری بر مفهوم تاب آوری و جامعه تاب آور در مدیریت سوانح و بلایا

زمینه و هدف: سوانح طبیعی چالشی اساسی در دست یابی توسعه پایدار در جوامع انسانی است. شناخت شیوه های دست یابی به پایداری به وسیله الگوهای مختلف کاهش آسیب پذیری در برنامه ریزی و مدیریت سوانح وارد شده و جایگاه مناسبی در سیاست گذاری های ملی هر کشور باز کرده است تا شرایط مطلوبی را برای کاهش شرایط کارآمد و موثرتر خطاها در سطوح مختلف مدیریت سوانح ایجاد کند. تاب آوری یک جامعه بی تردید ارتباط تنگاتنگی با پایدار بودن آن جامعه دارد. بنابراین در بطن یک جامعه پایدار جامعه ای تاب آور و ایمن در برابر حوادث بنا می شود. تاب آوری با حفظ و ارتقای ریشه های فرهنگی و نگرشی یک اجتماع محلی معنا پیدا می کند. بنابراین برای دستیابی به یک جامعه تاب آور علاوه بر بهبود و ارتقای زیر ساخت های یک جامعه، کد گذاری و مکان یابی درست آنها، طراحی و برنامه ریزی کاربری زمین و بهبود بخشیدن به کالبد فیزیکی باید جامعه ای تاب آور و مقاوم در ابعاد فرهنگی،اجتماعی، اقتصادی نیز فراهم کرد. بنابراین ایجاد یک جامعه تاب آور در واقع سرمایه گذاری پایدار و موثر برای ایجاد جامعه ای استوار و پابرجا محسوب می شود.روش کار: این مطالعه مروری با جستجو در اینترنت و با استفاده از کلمات کلیدی فارسی تاب آوری در بلایا، جوامع تاب آور، مدیریت سوانح اجتماع محور و کلمات لاتین ommunity-based Disaster Management ,Disaster Resilience انجام و مقالات منتشر شده در بازه زمانی 2002 تا 2016 در پایگاه های علمی SID ،Google Scholar ،PubMed استخراج و از میان مقالات مرتبط با مفهوم تاب آوری و جامعه تاب آور در بلایا 20 مقاله انتخاب و وارد مطالعه و مورد ارزیابی کیفی قرار گرفتند.یافته ها: بر اساس مرور کیفی مقالات، در سال های اخیر بیشتر پژوهش های مرتبط با مخاطرات، پارادایم خود را از مدل کاهش تلفات و خسارات به یک مدل جامع تر تاب آوری اجتماع محلی تغییر داده اند. مدل اجتماع محور یک مدل مدیریتی پایین به بالاست که به مشارکت مردم در حل بحران های ناشی از سوانح توجه دارد. بر این اساس دیدگاه ها و نظریه های مدیریت سوانح و توسعه پایدار در پی ایجاد جوامع تاب آور در برابر مخاطرات طبیعی هستند. تاب آوری میزان مقاومت سیستم ها، توانایی آنها در تحمل تغییر و اختلال و تداوم روابط موجود بین افراد یا متغیرهاست. تاب آوری به عنوان اولین قدم برنامه ریزی در کاهش اثرات ناشی از بلایای طبیعی مطرح می شود. نظارت و مدیریت ارزیابی خطرات احتمالی، دانش و آموزش، مدیریت بحران و کاهش آسیب پذیری و در نهایت واکنش و آماده سازی جامعه در برابر بلایا اصلی ترین مولفه های یک جامعه تاب آور را شامل می شود. یک اجتماع تاب آور و مقاوم به هنگام بروز باید در صورت بروز حوادث پیش بینی نشده و بحران ها امکان بازسازی و تجدید حیات اجتماعی کالبدی خود را با توجه به توانمندی داخلی خود در جامعه در یک چرخه زمانی کوتاه داشته باشند و از یک سیستم خود دفاعی در برابر حوادث بهره مند باشند و به سرعت خود را به شرایط پیش از سانحه برگردانند. رویکرد اجتماعات تاب آور بر ارایه راهکارهای بهبود و توانمند سازی اجتماعات محلی و ارتقای نظارت های کارآمد تر در جوامع از طرف دولت های محلی به ویژه در مواقع وقوع بحران و بلایای طبیعی تاکید دارد. نتیجه گیری: نمود عینی تاب آوری در مراحل آمادگی، پاسخ و بازتوانی بلایا و حوادث است، اما شناخت، ارزیابی، تحلیل و برنامه ریزی برای ایجاد تاب آوری در مرحله قبل از وقوع حادثه است که معنی و مفهوم پیدا می کند. بر اساس همین استدلال می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که توجه به تاب آوری علاوه بر اینکه بخشی از فرایند ارزیابی خطر می باشد، به خودی خود نیز فرایندی است که ریشه در جامعه در معرض مخاطره دارد. به بیان دیگر باید این گونه عنوان کرد که تاب آوری در برابر بلایا و حوادث در جوامع آسیبدیده وقتی می تواند معنی و مفهوم داشته باشد که یا در مرحله بازتوانی و با رویکرد پایداری جامعه و برای ساختن یک جامعه تاب آور انجام شود و یا در جامعه قبل از وقوع بحران و در محله آمادگی ایجاد شود.

Keywords:

تاب آوری , سوانح طبیعی , جوامع تاب آور