عاطفه سلطانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
نجف جوکار - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
فاطمه غلامی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

شیخ احمد جام از عارفانی است که به رغم نگاه صوفیانه و تلاش در جهت خودسازی فردی و پرورش مریدان و نشان دادن راه و رسم سلوک، به صلاح و رستگاری مردم جامعه از بن جان می اندیشد و در مجالس وعظ و نوشته های خویش موشکافانه کج روی های اجتماعی را گوشزد می کند. این نوشتار به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، برجسته ترین مسایل و موضوعات اجتماعی قرن پنجم را در آینه آثار احمد جام بازکاود. تا کنون بررسی مستقلی درباره اندیشه های اجتماعی وی (با تکیه بر تمامی آثار او) صورت نگرفته است. رویکرد اجتماعی وی را می توان در موضوعات شش گانه زیر جست وجو کرد: 1. طبقات اجتماعی؛ 2. نهادهای مردمی؛ 3. ملل و نحل؛ 4. مشاغل و پیشه ها؛ 5. آداب و رسوم؛ 6. اخلاق اجتماعی. با بررسی دیدگاه های یادشده در آثار و رسایل وی جلوه هایی از جامعه عصر سلجوقی را می توان دید. با توجه به سکوت منابع تاریخی، دربار مدار بودن مورخان و بی اعتنایی ایشان به ساز و کار حاکم بر روابط و قشربندی های اجتماعی، وجود آثار و منابع گران سنگ اشخاص دردمندی چون احمد جام که به دل مشغولی ها و فراز و فرودها و زشتی ها و زیبایی های روابط اجتماعی نگریسته است، فرصت مغتنمی است که جامعه دیروز با برخی نگرش های جامعه شناختی واکاوی گردد.

احمد جام, طبقات اجتماعی, نهادهای مردمی, اخلاق, عصر سلجوقی