لقمان محمودپور - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور تهران

علت و معلول و اسباب و مسببات از مباحث اعتقادی و کلامی صوفیه است. استنباط کلی از موضوع تاکنون این بوده که صوفیه علیت را انکار می کنند و تنها حق تعالی را موثر و فاعل حقیقی می دانند. هدف این مقاله بررسی این موضوع و تبیین چگونگی اعتقاد صوفیه به آن است. این موضوع در متون مختلف صوفیه اعم از فارسی و عربی، نثر و نظم و نیز در کتب کلامی مرتبط با موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و آنچه که مورد اعتقاد عموم صوفیه بوده از آن ها استخراج و استنباط شده است. نتیجه آنکه در اعتقاد صوفیه علت و معلول چیزی است غیر از اسباب و مسببات . کل جهان و پدیده های آن معلول یک علت است و آن فعل خداوند است که بی علت است و غیر از این علت و معلولی در جهان وجود ندارد. آنچه در این جهان وجود دارد و اصطلاحا علت و معلول نامیده می شود صوفیه آن را اسباب و مسببات و در اصطلاح خود عالم حکمت نامیده و به آن معتقد بوده اند و علت و معلول به این معنی را انکار نکرده اند. در اعتقاد صوفیه اسباب و مسببات بر اساس سنت های الهی عمل می کنند. آن ها می گویند خداوند قادر است بدون اسباب هم مسببات را پدید بیاورد که به آن عالم قدرت گفته اند. 

صوفیه, علت و معلول, اسباب و مسببات, علم کلام, اشاعره و معتزله