عاطفه عباسی - استادیار گروه حقوق پردیس خواهران دانشگاه امام صادق(ع)

تحقق مسئولیت کیفری منوط به اثبات اهلیت متهم مشتمل بر عقل، بلوغ، اختیار و علم بوده و فقدان عوامل مزبور، موجب عدم قابلیت انتساب جرم به متهم و در نتیجه عدم تحقق مسئولیت کیفری وی می شود. با طرح ادعای وجود موانع فوق، نسبت به تحقق مسئولیت تردید ایجاد می شود. اجرای اصل برائت و لزوم برابری سلاح­های متهم و دادسرا در فرایند دادرسی منصفانه، اقتضا دارد که مقام تعقیب به اثبات وجود ادارک، اختیار و علم بپردازد. بر اساس قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری، بار اثبات فقدان ادراک یعنی صغر و اختلال روانی ناشی از جنون و مستی (به غیر از در قتل عمدی) با جلب نظر کارشناس بر عهده نهاد تعقیب نهاده شده، لکن علی رغم عدم تصریح قوانین مزبور، به نظر می­رسد بار اثبات عدم تحقق اختیار و علم یعنی وجود اکراه، اجبار، اضطرار و اشتباه بر عهده مدعی وجود آنها یعنی متهم می­باشد.

موانع تحقق مسئولیت کیفری, قابلیت انتساب, بار اثبات, ادراک, اختیار و علم, نظام حقوقی ایران