راضیه جانعلی زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران
سید محمد علی دیباجی - دانشیار گروه فلسفه دین و فلسفه اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران

بحث وحدت و کثرت یکی از مهم ترین مسائل فلسفی است. تبیین چگونگی نسبت واحد و کثیر از مسائلی است که همواره محل تشتت آرای حکما است. در این میان، ملاصدرا ضمن رد هریک از چهار قسم تقابل (تناقض، عدم و ملکه، تضاد، تضایف) و بر اساس مبانی خویش در حکمت متعالیه، نظریه تقابل تشکیکی را مطرح می کند، اما از آن جا که ایشان در برخی آثار، باز از تقابل وحدت و کثرت سخن گفته است، سوال مهمی در این جا رخ می کند و آن این که اگر وحدت و کثرت دو مفهوم مقابل یک دیگرند، این مسئله چگونه با نظریه او در خصوص وحدت تشکیکی صادق است و آیا این تقابل، تقابلی بالذات است یا بالعرض در پاسخ به این سوال - چنانکه در مقاله خواهیم دید - ملاصدرا در برخی آثار، با عدول از رای مشهور حکما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتی بین آن دو، آن را نوع پنجمی از تقابل دانسته که در آن اختلاف بین واحد و کثیر، نه در طرد ذاتی یک دیگر، بلکه تنها در حد اختلافی در کمال و نقص است.

وحدت, کثرت, تشکیک, تقابل, ملاصدرا