صحبت اله حسنوند - استادیار گروه معارف قرآن و اهل بیت، دانشکده اهل بیت، دانشگاه اصفهان

زبان، همانند دیگر پدیده های انسانی با گذر زمان تغییر می کند. از میان اجزای گوناگون زبان، واژه ها بیش از دیگر اجزای آن از نظر دلالت معنایی، دستخوش تغییر می شوند. در تفسیر آیات قرآن، توجه مفسر به این تغییرات می تواند معانی و مفاهیم درست تری از آیات را فراروی مخاطبان قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و تطبیق آرای تفسیری شیخ طوسی و ابن عطیه به تحلیل نقش انواع تغییر در دلالت کلمه ها، در تفسیر التبیان و المحرر الوجیز می پردازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تخصیص، تعمیم و انتقال دلالت، اشکال مهم تغییر در دلالت کلمه های قرآن بوده که هر دو مفسر به آن توجه داشته اند. شیخ طوسی بیشتر از ابن عطیه به این گونه مباحث پرداخته، به طوری که در بسیاری از موارد تحلیل های لغوی ابن عطیه متاثر از شیخ طوسی است. طوسی و ابن عطیه در بررسی مفردات قرآن، به نقش استعمال در تغییر دلالت کلمه ها و سیر تاریخی این تغییرات تا زمان نزول توجه داشته اند. استناد به قرآن و استشهاد به شعر و کلام عرب، ازجمله منابع تفسیری هردو مفسر در بسیاری از تحلیل های لغوی به شمار می آید.    

التبیان, المحرر الوجیز, کلمه, دلالت معنایی, تطبیق