میرنجف موسوی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه ارومیه
رسول ملکی نظام آباد - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران
علی باقری کشکولی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان

اماکن مذهبی چون مساجد، امامزاده ­ها، زیارتگاه­ها و ... همواره عناصر و مولفه ­های جذب گردشگران مذهبی داخلی و خارجی بوده است. مسجد جامع عتیق شیراز نمونه ­ای از این مکان های زیارتی و عبادتی است که از منظر مکان­ نگاری نقشی مرکزی و محوری در ساختار تاریخی- فرهنگی شهر شیراز دارد. این مسجد دارای آثار معماری تاریخی و مذهبی بی ­بدیلی است که در معرض آسیب­های طبیعی و انسانی قرار دارد. هدف از این پژوهش بررسی نقش مسجد جامع عتیق شیراز به لحاظ وضعیت معماری، کارکرد نیایشی و غیرنیایشی در توسعه گردشگری مذهبی است. با توجه به اهداف تحقیق و مولفه های مورد بررسی، نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و مطالعه اسناد و مدارک است. حجم نمونه 145 گردشگر است که بر اساس نمونه ­گیری کوکران در سطح اطمینان 95 درصد محاسبه شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل لیزرل (تحلیل مسیر) و همچنین مدل پرالونگ برای بررسی ارزش گردشگری مسجد استفاده شده است. مساله اصلی در این پژوهش، بررسی عدم توجه و آگاهی از مولفه­ ها و کارکردهای معماری و نیایشی و غیرنیایشی مسجد جامع عتیق در رونق گردشگری مذهبی است. ارزش گردشگری مسجد جامع عتیق شیراز با استفاده از روش پرالونگ نشان می دهد که شاخص معماری مسجد جامع با ارزش 0/841 بیشترین نقش را در جذب گردشگران مذهبی داشته است. همچنین، مدل سازی معادلات ساختاری نیز نشان می دهد بین مولفه های معماری مسجد جامع عتیق شیراز و کارکردهای نیایشی و غیرنیایشی مسجد جامع رابطه متقابل و دوسویه برقرار است، اما وزن هر یک از مولفه ها متفاوت است. بر این اساس، برآورد ضرایب استاندارد شده مدل ساختاری تاثیرات مولفه های معماری مسجد جامع عتیق را بر روی توسعه گردشگری مذهبی در مسجد جامع عتیق شیراز با ضریب مستقیم و مثبت 0/93، کارکرد های نیایشی مسجد با ضریب مستقیم و مثبت 0/85 و همچنین کارکرد غیرنیایشی نیز با ضریب مستقیم و مثبت 0/64 تایید می کند.

گردشگری مذهبی, معادلات ساختاری, تحلیل لیزرل, مسجد جامع عتیق شیراز