حسین مفتخری
سید احسان صادقیان دهکردی

فرقه مرجئه یکی از فرق اسلامی است که نخستین بار با عدم داوری درباره صحابه پیامبر(ص) پا به عرصه وجود گذاشت. هرچند در ابتدا خط مشی این فرقه دوری از قضاوت درباره افراد و به تبع آن پرهیز از مجادلات سیاسی بود، اما با گسترش تعالیم ارجاء در میان مسلمانان و اقبال فراوان به آن، فرقه مذکور نیز وارد درگیریهای سیاسی شد. به رغم اینکه در بسیاری از موارد این فرقه به عنوان حامی و پشتیبان عقیدتی دولت امویان عمل می کرد، اما در برخی از مواقع مرجئی مذهبان با اتکا به تعالیم این فرقه در مقابل حکومت اموی ایستاده اند. این مقاله برآن است تا به بررسی اقدامات رهبران مرجئی مذهب خراسان در اواخر دوره بنی امیه بپردازد. با بررسی این اقدامات می توان چنین نتیجه گرفت که برخلاف نظریه رایج مبنی بر همراهی مذهب ارجاء با حکومت بنی امیه، برخی از مرجئی مذهبان علیه این حکومت دست به شورش زده اند.

مرجئه, امویان, جهم بن صفوان, ثابت بن قطنه, خراسان