صداقت جباری - دانشیار گروه ارتباط تصویری و عکاسی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
ملوسک رحیم زاده تبریزی - عضو هیئت علمی موسسه آموزش عالی رسام کرج

صحن عتیق حرم مطهر رضوی از قدیمی ترین بناهای مجموعه آستان قدس است که در دو دوران تاریخی تیموری و صفوی احداث و توسعه یافته و با توجه به این موضوع، معماری صحن نیز بر اساس دو سبک آذری و اصفهانی است. این مقاله در پی آن است که با عنایت به ساختار و آرایه های چهار ایوان، شاخصه های هنری دو دوره ی تاریخی موردنظر را موردمطالعه قرار داده و با مقایسه چهار ایوان و شناخت شباهت ها و تفاوت ها، ویژگی های هنری این دوران را بازشناسد. آنچه از بررسی ها به دست می آید نشان می دهد علی رغم دستور شاه عباس مبنی بر احداث ایوان شمالی به مانند ایوان جنوبی که متعلق به دوران تیموری بوده، هنرمندان دوران صفویه تنها در ساختار کلی ایوان همانندسازی را انجام داده و در استفاده از آرایه ها با پایبندی به اصول دوران گذشته، روش خود را باشکوه و زیبایی به کاربرده و دو ایوان شرقی و غربی را نیز مانند یکدیگر درنهایت زیبایی و با استفاده از مقرنس و کاشی کاری به انجام رسانیده اند. این مطلب نشان می دهد، هنر دوران صفوی تنها گرته برداری صرف از هنرهای پیشین نبوده و هنرمندان همواره در پی خلاقیت و نوآوری در مکان مقدسی چون حرم رضوی، اوج هنرمندی خود را به منصه ظهور نشانده اند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی انجام شده است.

حرم رضوی, صحن عتیق, ایوان, ساختار, آرایه