مجید حاجی بابایی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک

فتح ایران از سوی اعراب مسلمان یکی از مهم­ترین تحولات تاریخ ایران است. ایران در طول دو دهه کاملا تسخیر شد و استقلال کشور از بین رفت و دولت ساسانی سقوط کرد. هنور پرسش­های بسیاری درباره­ی این سقوط و دلایل و چگونگی آن وجود دارد. در این نوشتار تلاش می­شود الگویی نوین برای تحلیل روند فتوح ارائه گردد روش این پژوهش کتابخانه­ای و بر اساس منابع اصلی فتوح در ایران است. پرسش اصلی این است که آیا فتوحات در ایران از الگوی خاصی پیروی نموده و قابلیت ارائه در قالب یک نظریه دارد پرسش فرعی هم ناظر به چگونگی فتح شهرها است. آیا بیش­تر به جنگ بوده است یا به صلح در پاسخ به این پرسش، فرضیه این نوشتار شکل می­گیرد. ایران به هشت منطقه تقسیم می­شود. در مرزهای این مناطق شاهد بیش­ترین مقاومت نظامیان ایرانی هستیم و از آن با نام مقاومت در آستانه مرز یاد می­کنیم. با شکسته شدن مرز پیش­روی اعراب مسلمان با سرعت بیش­تر و جنگ کم­تر انجام می­شود. نتیجه آن­که درگیری­ها بیش­تر از سوی نظامیان است و عموم مردم کم­تر در صحنه­های جنگ حضور دارند. فهم سرعت و چگونگی فتوح اعراب مسلمان در ایران تابعی از فهم این الگو است.    

فتوحات, اعراب مسلمان, ایران, مرز, مقاومت, صلح