بهزاد اصغری - دانش آموخته دکتری دانشگاه خوارزمی و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

امر نظامی و امر سیاسی به عنوان دو حوزه اصلی حکومت همیشه در بستر مفهوم قدرت در تعامل و تقابل با یکدیگر تعریف شده اند. این دو حوزه قدرت در عصر میانه ایران، گاه در تعامل و گاه در تضاد با یکدیگر در ساختار حکومت مشاهده شده است. در این دوره، این دو حوزه از سویی در مسیر اداره حکومت نیاز به تعامل نشان داده اند و از سویی دیگر، جهت در دست گرفتن قدرت غالب، کشمکشی دائمی میان این دو حوزه وجود داشته است. با توجه به تسلط نیروهایی با ماهیت نظامی بر امر حکومت، اغلب انتظار بر این است که ماهیت حکومت و سازوکارهای آن در این دوره متاثر از امر نظامی باشد و تاثیر آن در ساختار حکومت قابل رویت باشد؛ اما، تداوم سنت های پیشین حکومت مبتنی بر نظام دیوانسالاری در بخش اعظمی از این دوره، این تصور را با چالش روبرو می کند. ازاین رو، این نوشتار به دنبال پاسخ گویی به چگونگی ارتباط این دو حوزه در ساختار حکومت در این عصر و نمود آن در حوزه اندیشه است. به همین دلیل، در این پژوهش به جای یابی اندیشه نظامی و سیاسی و تبیین جایگاه آن ها در نظام فکری و ساختار حکومتداری این عصر پرداخته و سپس با روش تبیینی تحلیلی به بررسی ارتباط آن ها توجه شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته به نظر می رسد علی رغم زمینه نظامی حکومت های عصر میانه ایران، با توجه به سازوکارهای حکومت های این عصر، این امر سیاسی است که در تعامل دو حوزه امر نظامی و امر سیاسی، نقش برتر را داشته و تعیین کننده اصلی مسیر حکومت می باشد. ازاین رو، در این دوره امر نظامی تابعی از امر سیاسی محسوب می شود؛ چنان­که این اندیشه حتی از سوی نخبگان نظامی نیز پذیرفته شده بود.    

امر نظامی, امر سیاسی, اندیشه, عصر میانه ایران