علیرضا ملایی توانی - دانشیار تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

انقلاب مشروطه از زمان وقوعش تاکنون از منظرهای گوناگون مورد ارزیابی قرار گرفته است. تداوم مناقشه های فکری در این باره نشانگر زنده بودن اندیشه مشروطیت است و از ضرورت استمرار گفتگوهای انتقادی درباره آن حکایت دارد. این مقاله به ارزیابی ایده­های دکتر کاتوزیان درباره انقلاب مشروطه می­پردازد. کاتوزیان به عنوان یک پژوهشگر فعال در حوزه مسائل ایران معاصر، در آثار گوناگونش به بحث درباره انقلاب مشروطه پرداخت و نگاه­های خاصی درباره انقلاب مشروطه و فرایندهای منتج از آن ارائه کرد. این نوشتار قصد دارد با رویکردی تحلیلی - انتقادی به ارزیابی دیدگاه­های دکتر کاتوزیان درباره مسائلی چون نظریه انقلاب­های ایرانی، آرمان­ها، بازیگران و مفاهیم مهم مشروطه ایرانی بپردازد و ایده­های کاتوزیان را درباره کلان روایت­های مارکسیستی و توطئه­باور بازتاب دهد. این مقاله سرانجام با صحه نهادن بر پاره­ای از دیدگاه­های کاتوزیان و تشکیک در برخی دیگر، هم کاتوزیان و هم سایر صاحب­نظران را به تامل بیشتر در این باره برمی­انگیزد.

مشروطیت, نظریه های انقلاب, شورش های سنتی, مشروعه, ناکامی انقلاب