مجتبی خلیفه - hستادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

سده ی چهارم هجری آغاز حاکمیت یافتن فرمان روایان ترک در سرزمین های اسلامی بود.حاکمیت ترکان در جهان اسلام در سده یپنجم به حدی گسترش یافت که هم زمان چندین دولت قدرتمند ترک نواحی شرقی قلمرو خلافت عباسی را بین خود تقسیم کرده بودند:قراخانیان در بخش های وسیعی از ماوراءالنهر، غزنویان در شرق خراسان و غرب هندوستان و سلجوقیان در ایران، آناتولی و شام.از بین این دولت ها قراخانیان نگارش به زبان ترکی را به شدت تشویق کردند.از آثار نگارش یافته در سده ی پنجم در قلمرو قراخانیان و تحت حمایت آن ها، کتاب دیوان لغات الترک نوشته ی محمود کاشغری بود.این لغت نامه ی ترکی- عربی به زبان رایج علمی آن زمان، یعنی عربی نگارش یافته است.این نوشتار در پی مشخص کردن اهمیت و ارزش این اثر از بعد تاریخی است؛ از این رو اهمیت دیوان لغات ترک برای تاریخ میانه ی ایران، به ویژه دوره ی ترکان بررسی شده است.همچنین، در این نوشتار نقش ترکان در اقتصاد و تجارت ماوراءالنهر و جاده ی ابریشم بر اساس دیوان لغات ترک به دقت بررسی شده است.

محمود کاشغری, دیوان لغات ترک, اهمیت تاریخی دیوان, تجارت جاده ی ابریشم