زهرا کلباسی - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان
امیر احمد نژاد - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

سوره نصر در دیدگاه اندیشمندان علوم قرآنی به آخرین سوره ی قرآن مشهور است. روایات فراوان مبنی بر آخر مانزل بودن این سوره و نزول آن در آستانه ی رحلت پیامبر(ص) نیز موید این دیدگاه مشهور است. از دیگرسو مورخان نزول سوره نصر را پس از فتح مکه گزارش کرده اند که این دیدگاه نیز با روایات فراوانی که از نزول سوره نصر در فتح مکه یا دو سال پیش از رحلت پیامبر(ص) خبر می دهند، تقویت می گردد. مویدات هریک از دو دیدگاه فوق نیز عده ای از مفسران را با خود همراه ساخته است. درنهایت با تکیه بر سیاق درونی سوره که ایمان گروهی مردم را پیامد فتح بزرگ در آینده ی نزدیک دانسته و انطباق آن با گزارش های تاریخی که از ورود وفود به مدینه پس از فتح مکه خبر داده، دیدگاه دوم برتری می یابد. ضمن آنکه تامل در ارتباط تاریخی دو سوره ی نصر و حجرات نیز نشانگر نزول پشت سرهم آنهاست. بدین سان که سوره نصر در اندک زمانی پس از فتح مکه نازل شده و از آغاز وفدها خبر می دهد و سوره ی حجرات پس از ورود وفود نازل شده و به مشکلات جدید جامعه ی اسلامی در تعامل با انبوه تازه مسلمانان می پردازد. بنابراین روایاتی که صرفا این سوره را آگاهی بخش رحلت پیامبر(ص) و پایان ماموریت او دانسته اند با نزول این سوره پس از فتح مکه همراه هستند؛ لیکن روایاتی که نزول این سوره را کمتر از یکسال به وفات پیامبر(ص) اعلام کرده یا آن را آخرمانزل خوانده اند، به سبب تعارض با سیاق درونی سوره و دیگر روایات مخالف، فاقد اعتبار شناخته می شوند.

واژگان کلیدی: تاریخ گذاری قرآن, آخرین سوره, آخر مانزل, سوره نصر, سوره حجرات