احد فرامرز قراملکی - استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
شادی نفیسی - دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
مریم قاسم احمد - دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

در میان معانی متعدد ریشه کرم ، معنای بخشش تنها در زبان های جنوبی حاشیه ای و دیگر معانی این ریشه، احترام، اعتبار و شرافت تنها در زبان عربی ملاحظه می شود. اما ظهور این معانی را در آخرین مراحل فرایند معناسازی کرم در فرهنگ عصر نزول، از لحاظ اجتماعی و فرهنگی چگونه می توان تحلیل نمود و اینکه آیا فرایند معناسازی کرم، در قرآن نیز تداوم یافته و اصولا معانی ریشه کرم ، پیش از نزول و پس از آن، چه ارتباطی بایکدیگر دارند و از حیث علل، انگیزه وکارکرد چگونه اند بر مبنای مطالعه انسان شناسانه پدیده بخشش، مفهوم کرم را در فضای عربستان قبل از نزول دوگونه می توان تحلیل نمود:1) برپایه انگیزه ها و 2) از طریق کارکردهای بخشش. زیرا صاحبان قدرت با توجه به تغییر گفتمان اقتصادی شبه جزیره و با انگیزه کسب اعتبار، احترام و پرستیژ و به منظور پی ریزی مجدد قدرت اکتسابی به بخشش-روی می آوردند. بخشش، به آفرینش انگاره شرافت در میان مردم منجر می گردید و میان شرافت و بخشش وکسب و تثبیت قدرت بیشتر ارتباط برقرار می شد. صاحبان قدرت از طریق خلق انگاره بذل و بخشش های خویش و درافکندن آن خیال به اذهان مردمان، رفته رفته از مقبولیتی چشمگیر برخوردار می شدند. در مقابل از آنجا که مبدا کرم در جهانبینی قرآنی خداوند است ونه انسانها، باید بر محور تقوای الهی باشد، به همین دلیل نیز این دو تحلیل تبیین دقیقی از باز تعریف انتقادی کرم در جهانبینی قرآن پیش روی ما می نهد که در مواجهه با پدیده بخشش جاهلی از نظر بستر شکل گیری، انگیزه ی جبران و نوع انجام آن متفاوت است.

انسان شناسی اقتصادی, احترام, بخشش, مبادله هدیه ای