فتحیه فتاحی زاده - استاد دانشگاه الزهرا س

بررسی حکمت اختلاف فعلی در آیات متشابه یکی از مباحث علوم قرآنی است که در آثار علمی و تفسیری امامیه کمتر بدان توجه شده است. با توجه به اینکه انواع مختلفی از تفاوت در اسلوب در آیات متشابه یافت می شود، در نوشتار حاضر فقط تفاوت آیات متشابه از نوع اختلاف فعلی بررسی شده است که در یازده مجموعه خلاصه می شود، و مقصود آن دسته از آیاتی است که بیشتر تعابیر آیات، همسان و فقط قالب فعلی آنها متفاوت است. برخی با کنار هم گذاردن آیات متشابه به وجود اختلاف و تناقض در قرآن کریم حکم کرده اند که رفع این گونه شبهه ها ضرورت تحقیق را بهتر می نمایاند.    در این نوشتار ضمن بررسی حکمت اختلاف فعلی در آیات متشابه لفظی به این نتیجه دست یافتیم که عواملی چند، حکت اختلاف فعلی را توجیه می کند. سیاق معنوی و توجه به پیوند معنایی آیات همجوار، ما را به دقایق موجود در تعابیر مختلف فعلی رهنمون می سازد. علاوه بر این، الفاظ آیات نیز از هماهنگی خاصی برخوردار است و گاهی اختلاف فعلی آیات متشابه مربوط به تناسب لفظی آیات می شود.    پس از مسئله سیاق، باید از تفنن در فصاحت نیز یاد کرد که همانا بیان یک معنا با الفاظ متفاوت است. بدین ترتیب، دقیق ترین واژه ها در قرآن کریم به کار رفته است و امکان جایگزینی واژگان وجود ندارد.  

کلید واژها : آیات متشابه, اختلاف فعلی, سیاق معنوی و لفظی, تفنن در فصاحت