محمد کاظم شاکر - دانشیار دانشگاه قم
علیرضا فخاری - استادیار دانشگاه علامه طباطبایی(ره)

 واژه ذکر یکی از کلماتی است که به دو معنای لغوی و اصطلاحی در آیات قرآنی به کار می رود. کاربرد اصطلاحی آن در جایی است که با مفاهیم وحیانی و تنزیل مقارن شده است. در آرای مفسران، اتفاق نظری در استفاده از واژه  ذکر در آیات قرآنی وجود ندارد؛ طوری که آن را گاه، صفت یا نامی برای قران و گاه منطبق بر دیگر کتب آسمانی به ویژه تورات می دانند، درحالی که براساس آیات قرآنی، نزول ذکر، جز بر پیامبر اسلام (ص)، بر دیگر انبیا (ع) ثابت شده نیست. علاوه بر آن، یکی بودن ذکر و قرآن نیز محل تامل است ؛ زیرا بنا به آیات قرآنی، انطباق ذکر و قرآن و تصور مصداقی واحد از این دو، غیر قابل قبول است و کاربرد ماده نزول با مفاهیم گوناگون دلیلی بر هم سانی آنها نیست. شاید بتوان گفت که ذکر، مصداقی از وحی غیر قرآنی است.  

کلید واژه ها: ذکر, قرآن, تورات, کتب آسمانی, وحی, وحی غیر قرآنی