احمدعلی حیدری - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی
علی عزیزیان - دانشجوی دکتری فلسفه هنر، دانشگاه علامه طباطبائی

تعادل تراژیک در فلسفه هنر نیچه عبارت از جمع و تعادل بین امر دیونیزوسی و آپولونی است. امر دیونیزوسی نیرو و میل به یگانگی با امر خاستگاهی و آری­گویی به آن و امر آپولونی همین آری­گویی در قالب زندگی ا­ست. حرکت به سمت یکی شدن با اراده خاستگاهی به نحو دیونیزوسی در شعر حافظ و سنت عرفانی همان حالت سکر عارفانه است که با نماد می و ساقی معین می­شود. به نحو سنتی در عرفان حرکت به سمت یکی شدن با امر خاستگاهی و فنای در آن همواره ارزش مطلق است، اما امر تراژیک با این متفاوت است. امر تراژیک ضمن حفظ این میل، امر خاستگاهی را در تجلیات آن یعنی در طبیعت و زندگی و فردیت نیز جویا می­شود. تعادل تراژیک را باید آری­گویی به تمام ابعاد هستی دانست که این امر در شعر حافظ معادل رضا و حاصل رندی است. حافظ بر خلاف سنت عرفانی که یکسره سکری یا صحوی یعنی در جهت فنای در خدا یا زهد ریایی یا آمیزه­ای بیروح از آنها  قرار داشت راه حلی برای ماندن در عرصه­ تراژیک هستی ارائه داد تا نه در فنا، بلکه در رضا بر اساس رندی ، از سرمستی حضور وجود بهره گیرد .

امر تراژیک, امر دیونیزوسی, امر آپولونی, حافظ, رندی