پویان لاری زاده - دانشجوی دکتری ادبیات عرفانی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
سید علی اصغر میرباقری فرد - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاویل از ویژگی های مشترک زبان قرآن و متون عرفانی است. در این مقاله با تمرکز بر تاویلات حدیقه سنایی، تقسیم بندی های متنوعی برای تاویل ارائه می گردد. تاویل های حدیقه را می توان در دو گروه کلی تاویل مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. همچنین این تاویل ها با توجه به اقتضای حال مخاطب، گوینده و متن به سه نوع مخاطب محور، گوینده محور و متن محور تقسیم می شود. در بررسی سطح باطنی تاویل های حدیقه می توان دریافت گاه این سطوح، چندلایه و تودرتوست. به همین سبب از مبحثی با عنوان سطوح مختلف تاویل یاد می شود. تمثیل در حدیقه از جایگاه ویژه ای برخوردار است. سنایی بیشتر در قالب تاویل مستقیم، معنای باطنی (تاویلی) بسیاری از تمثیل های حدیقه را بیان کرده است اما گاه وسعت معنایی تمثیل به گونه ای است که خواننده نیز می تواند با توجه به اقتضای متن و حال خود سطوح دیگری از تاویل را ارائه کند. بررسی تاویلات حدیقه از منظر علم معانی و با توجه به مقتضای حال، همچنین بررسی سطوح مختلف تاویل از اهداف و نوآوری های این پژوهش است.تاویل آیات الهی، تاویل داستانهای پیامبران، احادیث و سخنان بزرگان، مفاهیم و اصطلاحات عرفانی، نکات اخلاقی، برجسته ترین موضوعات تاویلی در حدیقه است.

حدیقه, تاویل, انواع تاویل, بلاغت, اقتضای حال