مهدی زمانی - استادیار دانشگاه پیام نور
محمدجواد قاسمی - دانشجوی دوره دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه پیام نور

محی الدین ابن عربی در راستای تاکید بر این نکته که سنت عرفان اسلامی بر شناخت حضوری و شهودی مبتنی است، دیدگاه عرفانی اش را بر نوعی از معرفت بی واسطه بنیان می نهد که از آن با عنوان کشف یاد می کند. هرچند حقیقت این معرفت ورای طور حس و عقل است، از ابزار آن به دیده (عین) تعبیر می شود. ابن عربی ترکیبات عین القلب ، عین البصیره و عین الیقین را در طیف معنایی گسترده ای به کار می برد و برای هریک ویژگی هایی ذکر می کند. گاهی این ترکیبات به معنای عام تعقل و استدلال است وگاهی به معنای ویژه کشف و شهود مستقیم . اوج کاربرد ویژه این ترکیبات را در التدبیرات الالهیه می بینیم؛ جایی که برای قلب، عین البصیره و عین الیقین درنظر می گیرد. اساس تفکیک این دو دیده (بصیرت و یقین) آن است که دیده بصیرت به نوری الهی نظر می کند که خدا به وسیله آن هدایت می کند (نور یهدی به)؛ ولی دیده یقین ناظر به نور الهی دیگری است که خدا به سوی آن هدایت می نماید (نور یهدی الیه). بر این اساس، قلب به منزله موجودی ربانی برای رویت جلوه های رحمانی، در تعامل قانونمند عرفانی با منبع نور، کشف و مشاهده حقایق را ممکن می کند.

عین القلب, عین البصیره, عین الیقین, محیی الدین ابن عربی