ناصر جان نثاری - استاد یار دانشگاه فرهنگیان شهید باهنر اصفهان

وقتی نام ملک الشعرا بهارمطرح می شود ،هویت ملی ،آزادی خواهی وفداکاری برای میهن، تداعی می کند. اما اوراق به هم فشرده سبک شناسی ،تصحیح متون کهن به زبان فارسی وآثار منظوم این نابغه معاصر، از آگاهی های فرا مفهومی او به عرفان وتصوف حکایت می کند.مسلما کسی که می خواهد به آگاهی فرامفهومی برسد باید در اقلیم مکاشفات ومشاهدات قرار گیرد.اما جای سوال است که آیا ملک الشعرا با همه دغدغه ها سیاسی وکارهای اجتمایی فرصت این را داشته تا از آگاهی های مفهومی عبور کند وبه عالم فراتر از برهان های عقلی و امور عامه پسند دست یابد با نگاهی اجمالی به مجلدات سبک شناسی بخصوص جلد دوم که به امهات متون عرفانی اشاره می کند وبه قصاید وتغزلات و مثنویات او که از جنس ماء معین گوارای جان است ،آگاهی فرا مفهومی او به طریقت های اهل تصوف و عارفان آشکار می شود. وقتی می خواهد مبداء تصوف وکتب صوفیه را معرفی کند ،تبحر وتسلط اوبه مبانی عرفان ونحله های تصوف مشخص می شود.متاخرین نیز همواره به گزارش های او استناد کرده اند. (بهار 1369 ج 2: 228-178) البته عرفان و تصوف ملک الشعرا تعدیلی است بین پارسایی زاهدانه و زندگی عملی واجتمایی ،که هر جا زمینه مناسبی پیدا کند به قلمرو مفاهیم عرفانی وسلوک دیندارانه می پردازد. تعبیراتی مثل تختگاه تجرد ، سیرت ملکوتی ،سلطان ملک فنا ، منصور دار بقا ، هوست هوایم ، هفت اقلیم ،فانی فی الله و... که در دیوان او تار وپود قصایدش را به هم گره زده است ،دلالت به آگاهی فرا مفهومی او از عرفان و تصوف دارد.آگاهی او به متون کهن پارسی وپیوند آن با مضامین نو و وقایع روز که معاصرینش بدان نیاز دارند باید از او به عنوان شاعری که سه دوره ادبی بازگشت ،تجددونوگرایی را بررسی کرده و بدون سنت شکنی توانسته سبک جدیدی در شعر ونثر پدید آرد،یاد کرد.این مقاله می خواهد آگاهی های فرامفهومی ملک الشهرا بهار را به شیوه انعکاس متقاطع بر رسی نماید.

آگاهی فرامفهومی ،اقلیم مکاشفات ،عرفان وتصوف ، معرفت شهودی