صدیقه حاجی آقازاده - کارشناس ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی مدرس آزاد مدارس سما
خسرو جلیلی کهنه شهری - دکترای ادبیات تطبیقی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستارا، گروه زبان و ادبیات فارسی، آستارا، ایران

ماده تاریخ یکی از صنایع ادبیست و آن عبارتست از آوردن تاریخ واقعه ای در ضمن بیت یا مصراعی که مجموع حروف آن به حساب ابجد مطابق با تاریخ آن واقعه باشد. ملک الشعرای بهار از جمله شاعرانیست که در این فن ورود کرده و در بسیاری از سروده های خود ، برای ثبت وقایع از فن ماده تاریخ استفاده کرده است. با مشاهده کثرت استفاده بهار از فن ماده تاریخ جهت ثبت وقایع، این سوال مطرح شد که آیا این ماده تاریخ ها واقعا با تاریخ وقایع مورد نظر مطابقت دارد و اینکه آیا بهار ماده تاریخ ها را براساس تاریخ شمسی سروده یا تاریخ قمری برای پاسخ به پرسش های فوق، ابتدا از کل دیوان اشعار بهار فقط قطعات او(190 قطعه) به عنوان جامعه آماری انتخاب شد که از آن مجموع، تعداد 21 قطعه دارای ماده تاریخ بود. ماده تاریخ این قطعات پس از حرف نگاری، بر اساس معادل عددی هر حرف با استفاده از حساب ابجد استخراج شد و در نهایت عدد به دست آمده، با تاریخ واقعه مذکور تطبیق داده شد و مشخص شد در ده قطعه از مجموع بیست و یک قطعه عدم مطابقت وجود دارد. و عدم تطابق بیشتر(نه مورد از ده مورد) مربوط به ماده تاریخ هایی است که به تاریخ قمری سروده شده اند.

بهار، ماده تاریخ، ابجد، قطعه