زینب جعفری - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه معماری، تهران، ایران
سیدیحیی اسلامی - استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران، ایران

امروزه بحث پیرامون بازشناسی هویت ایرانی اسلامی در معماری معاصر کشور در سطح وسیعی گسترشیافته است. نیاز انسان به سرپناه و مامن، نه تنها در حضر بلکه در سفر هم از روزگار باستان مورد توجه بوده است. کشور ایرانبا وسعت نسبتا زیاد و قرارگرفتن در مسیرهای مختلف بازرگانی از دیرباز به ایجاد راه ها و تامین نیازها و امنیت پرداخته است.علیرغم پیشینه ی تاریخی ایران در ارائه خدمات بین راهی به صورت متمرکز و منسجم در غالب کاروانسراها، متاسفانه با ظهورحمل و نقل جدید، کاروانسراها هنوز جانشین شایسته و مناسبی پیدا نکرده اند و میزان و نوع چنین تسهیلاتی در حال حاضر دربسیاری از زمینه ها همخوانی لازم را با نیازهای موجود نشان نمیدهد. هدف این مقاله آشنایی با اصول معماری ساختمان های بینراهی ایرانی در گذشته و حال است تا بدینوسیله مشخص گردد کدامیک از این اصول با مولفه های نیارهای انسان امروز تطبیقدارند. در این پژوهش، با کمک مطالعات کتابخانه ای و میدانی، مقایسه ای بین کاروانسراهای منتخب در دوره صفویه و مجتمعهای خدماتی-رفاهی بین راهی معاصر انجام شده و پس از بررسی چیدمان فضایی آن ها، به تحلیل آنها با هدف شناختضرورت ها و نیازهای طراحی معماری این مجتمع ها در شرایط کنونی جامعه پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشانمیدهد که برخی از الگوهای به کار رفته در کاروانسراها همچنان میتوانند در مجتمع های خدماتی-رفاهی بین راهی امروزی به کارگرفته شوند و موجب ارتقای کیفیت آنها گردند.

کاروانسراهای ایران، خدمات بین راهی، الگوهای معماری، روابط فضایی، راه ها و جاده ها