مهدی حمزه نژاد - دکتری معماری، استادیار دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه علم و صنعت تهران. ایران
فرشته باقری - کارشناس ارشد معماری ، دانشکده معماری ، دانشگاه آزاد کاشان . ایران
مرجان گلچین - کارشناس ارشد معماری ، دانشکده معماری ، دانشگاه آزاد کاشان . ایران

در سرزمین پهناور ایران باغ هایی وجود دارند که از نقطه نظر هنر و معماری نمونه های با ارزشی تلقی شده و باعث ترویج هنرباغ سازی ایرانی در دیگر سرزمین ها و به خصوص سرزمین های اسلامی شده اند . شهرهای تاریخی ایران همواره پذیرای حضورباغ در اشکال گوناگون خود بوده اند ، نحوه حضور و ظهور باغ در شهر دارای ابعاد بسیار متفاوتی است و در هر کجا بسته بهمحیط ، اقلیم و فرهنگ شکل خاصی را پذیرفته است.تفاوت های معنا داری در شاخصه های اصلی که می توان به رویکرد شکلی ، رویکرد تاریخی – تسلسلی، رویکرد فرهنگی– اجتماعی و رویکرد معنایی اشاره کرد در باغ های چهار پهنه موردمطالعه دراین مقاله خراسانی، شیرازی، اصفهانی، آذری می توان یافت. توجه اصلی این مقاله بر مقایسه عرضی باغ های چهار پهنه ایران بوده است و با تاکید خاص بر واژه عرض دریافتیم که تفاوت در اندیشه و تفکرات سازنده کالبد این باغ ها در واقع ریشه در تمایزات دو عنصر متغیر و اصلی اقلیم وفرهنگ داشته است.تغییرات موجود در باغ های چهارپهنه در این مقاله صرفا تمایزات اقلیمی و فرهنگی نیست و عوامل دیگری چون سلسله مراتبتاریخی هم در این زمینه نیز موثر می باشند چون از دو واژه کلیدی پهنه و عرض استفاده شده است.هدف و انگیزه ایجاد باغ در اقلیم گرم و خشک سرزمین ایران به عنوان مکانی خنک و آرام جهت آسایش ، لذت و تفریح موردتوجه بوده است . وجود آب، زمین و منظر مناسب امکان ایجاد باغ را مهیا می سازد . ولی علاوه بر این ها دلایل ایجاد باغ هایایرانی در پهنه های مختلف چند عامل اساسی و مهم بوده که برخی عوامل از جمله علل اقتصادی و علاقه به کشت و زرع وزیباسازی محیط عوامل مشترک در شکل گیری باغ ها و برخی دیگر از موارد ویژه و اصلی شمرده می شوند که اهم آنها علتهای مذهبی، سیاسی، حکومتی و تفریحی می باشند.بنابراین در این مقاله با استفاده از روش جست و جوی تاریخی، کتابخانه ای، بررسی مقالات و مجلات مربوطه و همچنیناستدلال و تطبیق شواهد آنها در ابتدا علل مشترک و سپس علت های اصلی شکل گیری باغ ها در چهار پهنه مورد تحلیل وسپس در جدول نتیجه گیری دسته بندی گونه های مختلف انجام خواهد شد.

باغ ایرانی ، پهنه و عرض ، انسان – طبیعت ، اقلیم و فرهنگ