رویکردهای بیوتکنولوژی در اصلاح خرما (.Phoenix dactylifera L)

خرما با نام علمی Phoenix dactylifera L. گیاهی است تک لپه و دو پایه از خانواده Aracaceae (palmaceac) که بطور گسترده در نواحی خشک خاورمیانه و شمال آفریقا کشت می‌شود. خرما از محصولات مهم صادراتی ایران است. اصلاح خرما به دلیل طولانی بودن سیکل نسل‌ها، دو پایه بودن و هتروزیگوسی بالا با روشهای سنتی بسیار مشکل بوده و با محدودیت‌هائی مواجه است. بنابراین در سالهای اخیر پتانسیل قابل توجه بیوتکنولوژی در حل بسیاری از مسائل اساسی در خصوص اصلاح خرما مورد توجه قرار گرفته است. کشت بافت گیاهی یکی از کاربردهای بیوتکنولوژی است که ابزاری اساسی و موثر برای تکثیر همگروه‌های جنسی خرما است. در طی سالهای اخیر از تکنیک‌های کشت بافت مانند ریزازدیادی، جنین‌زائی سوماتیکی، کشت سوسپانسیون سلولی و پروتوپلاست در تکثیر و همچنین در برنامه‌های اصلاحی خرما استفاده شده است. نشانگرهای مولکولی از ابزارهای دیگر بیوتکنولوژی گیاهی است. سه نوع اساسی نشانگرهای مورفولوژیکی، پروتئینی و DNA نیز در بررسی تنوع ژنتیکی و برنامه‌های اصلاحی خرما می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. این نشانگرها در تعیین تنوع ژنتیکی و شناسائی ارقام مناسب خرما در برنامه‌های اصلاحی، ایجاد ژرم پلاسم و کنترل فرسایش ژنتیکی بسیار حائز اهمیت است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و انگشت‌نگاری ارقام خرما آنالیزهائی با استفاده از نشانگرهای AFLP، ISSR، RAPD و SSR صورت گرفته است. در راستای تعیین جنسیت خرما نیز مارکرهای بیوشیمیائی آیزوزایمی بکار رفته است. در این مقاله سعی بر این است که رویکردهای و کاربردهای اخیر بیوتکنولوژی در اصلاح خرما مورد بررسی قرار گیرد.

Keywords:

خرما , اصلاح زما , بیوتکنولوژی , کشت بافت , نشانگرهای مولکولی