محمود هدایت افزا - دکترای فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

ملاصدرا در مقام تبیین عینیت ذات با صفات الهی، از سه گویش کلامی، فلسفی و عرفانی بهره گرفته است که در نوشتار پیش رو به ترتیب از آن ها به رویکردهای عام، خاص و اخص یاد می شود. هدف اصلی پژوهش، تشریح رویکرد عام ملاصدرا و تبیین وجوه تمایز آن با دو نگاه دیگر است. طبعا برای فهم پاسخ فلسفی، در ابتدا فهم تفاوت آن با رویکرد عام­ تر و نگاه کلامی ضرورت دارد. صدرا در رویکرد فلسفی خویش، ابتدا ذات و صفات الهی را به وجود و ماهیت در اشیاء امکانی تنظیر می­ نماید و سپس بر پایه تحقق عرضی ماهیات، ذات احدی را بالذات، مصداق وجود و بالعرض، مصداق اوصاف کمالیه و نعوت جمالیه می­ خواند؛ بنابراین آن­چه بی ­واسطه از ذات الهی انتزاع می ­شود، مفهوم وجود اسمی است، لیکن از آن­ رو که کمالات معقول از سنخ وجود و خصایص ذاتی آنند، هر یک از آن­ها از حیث واحد وجود، از حقیقت بسیط الهی انتزاع می ­یابند و این امر، به معنای تساوق صفات به حسب ذات احدی است. در این راستا تامل در اقسام حیثیت تقییدیه اخفی، بستر مناسبی برای فهم دقیق­ تر رویکرد فلسفی صدرا و تمایز فی­ الجمله آن با رویکرد عرفانی در باب ذات و صفات الهی فراهم می­ آورد.

ملاصدرا, عینیت صفات با ذات, انتزاع صفات, وجود اسمی, حیثیت تقییدیه اخفی, تحقق بالعرض, حیثیت لامتحصل اندماجی