مریم حسین گلزار - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
سید کاظم طباطبایی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
مهدی جلالی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد.

احصای 82 تن نوادرنویس در الفهرست و 272 تن در الذریعه؛ اوج رویکرد نوادرنویسی را در بازه­ زمانی قرن دوم تا چهارم هجری، به ویژه در حدیث نشان می­دهد. مساله­ این مقاله آن است بدانیم مولفان مرادشان از نام­گذاری نوادر چه بوده؛ که گاه، عنوان مستقل النوادر؛ و گاه بخشی از کتابشان را باب النوادر یا باب النادر می­نامیده­ اند. به همین منظور، با رویکرد معناشناسی تاریخی به تحلیل لغوی و اصطلاحی نوادر پرداخته­؛ سپس با بررسی مصادیق نوادر کتب اربعه و ابهام زدایی از مفهوم نوادر، پرکاربردترین معانی نوادر کتب اربعه استخراج شده اند. در معناشناسی تاریخی، به طور خاص واژه نادر از زمان امامان باقر و صادق(ع) در بحث تعارض دو روایت، کاربرد داشته است. در بررسی نوادر کتب اربعه نیز به چهارده مصداق رسیدیم. پرکاربردترین مصادیق ابواب النوادر و النادر کافی و فقیه، زیادات یا مستدرک، احادیث متفرق ابواب یک کتاب همچون کتاب الصوم، نه یک باب خاص از کتاب الصوم؛ و احادیث شاذ به ­نظر ­رسید؛ که با ابواب زیادات طوسی، حداقل در معنای استدراک و احادیث متفرق، مشترکند؛ ولی تنها باب النوادر موجود در تهذیبین ظاهرا بیشتر حاوی احادیث شاذ است. همچنین از آنجا که واژه نوادر معانی و مصادیق متعدد دارد، واژه­ای مبهم به شمار می ­آید که ابهام آن از نوع ابهام لغوی و چندمعنایی است و اشتراک لفظی دارد؛ لذا نمی­توان به طور قطع ترجیح یک معنای خاص را برای آن مشخص کرد؛ نیز نوادر با گذر زمان، اتساع و تضییق معنا داشته است.

معناشناسی تاریخی, نوادر, کتب اربعه, ابهام زدایی, اشتراک لفظی, چندمعنایی, اتساع و تضییق