احسان چنگیزی - استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی

زبان به مانند موجودی زنده در طی زمان، دستخوش تغییر و تحولات می­گردد و بررسی ویژگی­های آن در صورت کنونی بدون در نظر گرفتن تغییرات درزمانی، پژوهشی ناقص و نارساست. در این مقاله، نقش­های معنایی حرف­ اضافه از در زبان­های اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه، پارتی، فارسی دری و فارسی امروز، با استفاده از داده­های دستور این زبان­ها و نیز واژه­نامه­های هر یک بررسی­شده است. از در زبان اوستایی و فارسی باستان به صورت hača/hačā آمده و از ریشه hak- به معنی همراهی کردن است. در فارسی میانه به صورت az و در پارتی به صورت až باقی­مانده­است. در زبان سنسکریت ودایی، این حرف اضافه به صورت sačā برای دلالت بر نقش معنایی همراهی به­کار­رفته­است، اما در زبان­های ایرانی دوره باستان، نشانه­ای از کدگذاری نقش معنایی همراهی با hača/hačā در دست نیست. در زبان­های اوستایی و فارسی باستان hača/hačā بر نقش­های معنایی مختلفی از جمله خاستگاه، جدایی، سبب، روش دلالت داشته­است. az و až در فارسی میانه و پارتی نیز این کارکردها را حفظ کرده و افزون بر آن، نقش­های معنایی دیگری مانند ابزار، جنس، مقایسه، و جزء و کل را کدگذاری­کرده­اند. افزون بر کارکردهای ادوار پیشین، در فارسی دری و فارسی امروز، از کدگذاری نقش­های معنایی دیگری را بر عهده دارد و در کدگذاری برخی از نقش­های معنایی، مانند ابزار و جنس می­توان حرف اضافه با را جایگزین آن ساخت.  

واژه های کلیدی: حرف اضافه, از, با, نقش معنایی