مصطفی لعل شاطری - دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

زبان یک قوم ممکن است توسط عوامل پشتیبان کننده مختلفی چون قدرت نظامی و سلطه دراز مدت سیاسی و یا نفوذ گسترده فرهنگی در قلمرویی خارج از مرزهای نژادی آن قوم رواج یابد. زبان فارسی نیز از آن ­رو که دربردارنده ارزش­های فاخر انسانی یک فرهنگ و هویتی ممتاز است، در گذر تاریخ، زبان علوم و فنون و وابستگی و نژادها و اقوام مختلف، در گستره­ای منحصر به فرد از چین تا بالکان و نیز در هند و آسیای صغیر، رواج چشمگیری داشته­است. اینکه کدام عامل در گسترش نفوذ زبان فارسی و نیز افول آن در حوزه جغرافیایی مورد نظر به­عنوان عاملی هویتی مدخلیت داشته، پرسشی است که این پژوهش می­کوشد تا به روش توصیفی- تحلیلی به تبین آن بپردازد. یافته­های پژوهش حاضر ناظر بر این است که عنایت سلاطین عثمانی به زبان فارسی و شاعران پارسی­گوی، نفوذ فرقه­های صوفیه- به­ویژه مولویه- مهاجرت صنعتگران و بازرگانان از جمله عوامل نشر ادب­فارسی و در نقطه مقابل، عصر تنظیمات، ملی­گرایی­ترکی یا پان­ترکیسم و جنبش ترکان جوان به رهبری افرادی همچون شناسی، ضیاء­پاشا و نامق ­کمال، به تقلید از سبک­های غربی، از عوامل افول زبان فارسی در قلمرو عثمانی بوده­اند

زبان فارسی, عثمانی, پان ترکیسم, ترکان جوان, عصر تنظیمات