مرتضی امامی - عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان

سرنوشت انسان پس از مرگ، مسئله اساسی آدمیان است. این مقاله برآن است تا با بررسی و تحلیل عقلی و نقلی آیات و روایات ناظر بر این مسئله اثبات نماید که نوع جزای انسان، تکوینی است و عاقبت هر کس، متناسب با اعمال خود او شکل می گیرد و هیچ گونه عامل خارجی باعث پاداش اخروی یا عقوبت وی نمی باشد.  همچنین، تاکنون درباره موضوع تجسم اعمال عمدتا با رویکردی فلسفی، کلامی و قرآنی بحث و نظر فراوان شده، اما این مقاله سعی دارد با تکیه بر اشارت های تربیتی و معرفتی این دسته از آیات و روایات و تقسیم تجسم عمل به درونی و بیرونی و این مسئله که تجسم درونی، فاعل و عامل اصلی و همسنخ با تجسم بیرونی است، به این مهم بپردازد. در باب اثرگذاری و شکل یابی اعمال (تجسم یا تمثل عمل) باید توجه نمود که اعمال، علاوه بر شکل دهی و تمثل روح (تمثل اخلاق)، در فراهم سازی عناصر و پدیده هایی خارجی (تجسم بیرونی) که در حقیقت، تجسم یافته باطن هر عمل نیک یا بد است، تاثیرگذارند. عقیده به این موضوع و توجه به نکته های معرفتی، اخلاقی و تربیتی آن، می تواند در رشد معنوی، علاقه مندی به خداوند و نیز بازدارندگی انسان از ارتکاب زشتکاری، تاثیرگذار بوده است و به همان نسبت، باورهای نادرست را درباره کیفیت و نوع مجازات های الهی اصلاح نماید.

نفس, تمثل روح, تجسم اعمال, جزا, عذاب