سید ماهیار شریعت پناهی - استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،

زمینه و هدف: در مطالعات تاریخ پزشکی، شاخه جراحی در طب دوره اسلامی، کمتر موردبررسی همه جانبه و تخصصیقرارگرفته است؛ لذا هدف از این تحقیق نشان دادن برخی از ابتکارات و دستاوردهای مهم و تاثیرگذار جراحان عصر اسلامی دراین زمینه بوده است. با توجه به محدوده موضوعی گسترده، اندام کلیوی- ادراری انتخاب گردید تا ظرافت و حساسیت ایناندا م ها، زوایای بیشتری از نوآور ی های این دوره را به نمایش گذاشته است.روش بررسی: روش تحقیق کیفی و از نوع توصیفی- تحلیل بوده است و با این روش محتوای متون مرجع دانش جراحیدوره اسلامی موردبررسی نقادانه و تحلیل قرارگرفته است. بر این اساس، آثار شاخص و مرجع این دوره گلچین شده است بااین هدف بازه زمانی قرن سوم هجری، آغاز تالیفات اصیل در این حوزه تا قرن سیزدهم هجری که ورود طب نوین به جهاناسلام است، انتخاب گردید. سپس د اصول و تکنی کهای ثابت جراحان در زمینه جراحی کلیه، مثانه و مجرای ادراری، موردتجزی هوتحلیل قرارگرفته است؛ درنهایت با روش استقرایی اصول و تکنی کهای رایج در این حوزه مشخ صشده است.یافته ها: اصول ثابت و رایج جراحی شامل: تشخیص افتراقی، اصول احتیاطی، ممانعت از خونریزی: مانند داغ زدن،نشستن در آبزن، پاشیدن ترکیبات قابض، حجامت و بستن محل زخم بوده است؛ پس از جراحی، اصول بهداشتی در موضعجراح یشده نیز توسط همه جراحان مورد تا کید بوده است؛ یافته های تحقیق این تکنیک های جراحی اندام کلیوی-اداریرا مطرح کرده است: داغ میخی کلیه و مثانه، داغ مخصوص انواع مختلف فتق، شکافتن با تکنیک بزل، سلاخ کردن، شکافزدن عرضی، البته در این دوره از تکنیک قطع کردن به دلیل خطرات بسیار استفاده نمی شده است.نتیجه گیری: نتایج تحقیق موید این فرض بوده است که برخی اصول و تکنیک های ثابت در این مقطع زمانی از شرقتا غرب جهان اسلام موردپذیرش و متداول بوده است. در زمینه تکنیک های جراحی سه روش عمده شامل: داغ کردن،شکافتن و قطع کردن بوده است و در زمینه اصول ثابت نیز شامل تشخیص افتراقی، رعایت اصل اخلاقی عدم آسی برسانیبه بیمار، جلوگیری از خونریزی، بخیه زدن و ضدعفونی کردن موضع زخم بوده است.

جراحی, کلیه, مثانه, فتق, اصول, تکنیک, دوره اسلامی