ملیحه شیانی - دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
حنان زارع - کارشناس ارشد برنامه ریزی رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

چکیده بی تردید شهروندی شاخصی کلیدی برای جوامع مدرن محسوب می شود و مهمتر آنکه شهروندی دارای مجموعه گسترده ای از حقوق و تکالیف مدنی، سیاسی و اجتماعی است که می­تواند در عرصه شهر تبلور یابد. شکل­گیری شهروندی در ایران را می­توان در دو سطح شهروند ملی و شهروند شهری بررسی کرد. در واقع شهروند شهری سوگیری های افراد نسبت به استحقاق در برخورداری از خدمات شهری مختلف، برابری در فرصت های عمومی و بهره مندی از امکانات و رفاه شهری است که با مجموعه ای از مسئولیت ها، تمایلات کنشی افراد پیرامون تعهدات و مشارکت در امور شهر همراه می­شود. شهروند شهری بر دو بعد اساسی حقوق شهروندی و تکالیف شهروندی استوار است که در این پژوهش در میان شهروندان تهرانی مورد بررسی قرار می­گیرد. روش انجام این پژوهش پیمایش با استفاده از تکنیک پرسشنامه بوده و بدین منظور 2400 نفر از افراد 15سال به بالای مناطق مختلف شهر تهران با استفاده از شیوه نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شده­اند. نتایج نشان می­دهد که 35 درصد مردم شهر تهران میزان برخورداری از حقوق شهروندی را در حد کم، و در مقابل 19 درصد آن را حد زیاد بیان داشته اند همچنین زنان تهرانی بیش از مردان به رعایت تکالیف شهروندی، مجردان، کمتر از متاهلان، افراد بدون همسر و همچنین افراد 15 تا 24 ساله جامعه در مقایسه با سایر گروه های سنی کمتر به رعایت تکالیف شهروندی می پردازند. افراد هر چه سال های بیشتری در شهر تهران زندگی کرده باشند، احساس تکلیف بیشتری نموده و نیز بیشتر به رعایت وظایف شهروندی می پردازند. بنابراین می توان دریافت در عرصه شهری برخورداری از حقوق و رعایت تکالیف بطور یکسان در میان گروه­های اجتماعی توزیع نشده و این امر بایستی در سیاستگذاری­ها و برنامه­ریزی­های شهری مورد توجه قرار گیرد.

واژه های کلیدی: شهروندی شهری, حقوق, تکالیف, شهروند, تهران