ابوالفتح خالقی - دانشیار حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه قم
سید رضا موسوی ندروند - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی دانشگاه قم

علم شخصی قاضی در فقه اسلامی و قضایی به عنوان یکی از طرق اثبات دعوا پیش بینی شده است که از صدر اسلام با نظر فقها، به ویژه فقهای امامیه، مورد تاکید قرار گرفته است و از دیرمان در محافل علمی و فقهی و حوزوی مطرح بوده و در این رابطه استدلالاتی بیان گردیده که می توان گفت علم قاضی از اعتبار استنادی برخوردار است و اعتبار بخشیدن به علم قاضی بر اساس مقتضیات زمان فعلی اهمیتبسزایی دارد چرا که با توجه به پیچیدگی دنیای معاصر و خدعه ها و نیرنگ ها ممکن است با ادله قانونی و شرعی صرف مانند اقرار و شهادت و قسامه نتوان احقاق حق نمود بنابراین اینجاست که نقش قاضی عادل و ماهر در عرصه قضاء ظهور و بروز پیدا می کند. تحقیق حاضر درصدد تبیین علم قاضی در حقوق موضوعه ایران، به روش کتابخانه ای و اسنادی می باشد و در این خصوص می توان گفت: علم قاضی به عنوان یکی از ادله اثبات در فقه امامیه چه در جرایم حق اللهی و چه جرایم حق الناسی مطابق نظر اکثریت فقها مورد شناسایی قرار گرفته است. در حقوق کیفری ایران نیز با پذیرش سیستم وجدان قاضی ، در ادله اثبات جرایم علم قاضی مقدم بر تمامی ادله گذاشته شد. به عبارت دیگر دلایل قانونی تا زمانی که قاضی بر خلاف آن علم حاصل نکرده حجیت دارند، اما همین که علم به خلاف آن برای قاضی حاصل گردد از درجه اعتبار ساقط خواهند بود. البته علمی معتبر خواهد بود که از طریق متعارف حاصل شده و مستخرج از پرونده بوده و قابل ارزیابی و کنترل توسط مرجع بالاتر (مرجع جدیدنظر) باشد، بنابراین علم حاصل از حواس پنج گانه قاضی نمی تواند مادخذ رای قرار گیرد

علم قاضی، حجیت، حقوق موضوعه ا یران