نعیمه رضاپور - دبیر آموزش و پرورش شهرستان شاهرود، استان سمنان، ایران
حاجی قلی کمی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
میترا حیدری نصرآبادی - گروه زیست شناسی، واحد پرند، دانشگاه آزاد اسلامی، پرند، ایران

به طور کلی بیضه در دوزیستان دم دار (Urodela) خانواده Hynobiidae، استوانه ای است و بیضه در لوبول هایی سازمان دهی شده است که طی بلوغ در سرتاسر محور پشتی- دمی رشد می یابند، در حالی که بیضه دوزیستان بدون دم (Anura) در توبول ها سازمان دهی می شود. اسپرماتوژنز نیز در کیست هایی انجام می شود که سلول های سرتولی آنها را ساخته اند به طوری که سلول های زایشی را احاطه می کند که در یک مرحله ی زمانی از تکامل قرار دارند. به هر حال در بسیاری از این گونه ها مراحل پیشرفت سلول زایشی بسیار طولانی بوده و گاه یک سال به طول می انجامد. به واسطه خصوصیات مذکور، بررسی مراحل پیشرفت سلول زایشی در دوزیستان در مقایسه با مدل های حیوانی پستاندار بینش بسیاری به ما می دهد. مطالعه حاضر اولین تشخیص و توصیف جنبه های ریخت شناسی بیضه و خصوصیات کلی لوله های اسپرم ساز در پاراداکتیلودون هاست. بدین منظور تعداد 16 نمونه نر از سمندر کوهستانی یا غاری گرگان با نام علمی Paradactylodon gorganesis از تنها زیستگاه آن در غار شیرآباد در 60 کیلومتری شرق گرگان در شرق سلسله جبال البرز در استان گلستان ایران جمع آوری شد. پس ازبررسی های ماکروسکوپی بیضه، برای بررسی های میکروسکوپی از روش های رایج بافت شناسی از جمله رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین استفاده شد. از نظر آناتومی بیضه های فعال به طور میانگین 32/76 میلی متر طول و 4/77 میلی متر عرض داشته و به شکل استوانه ای و به رنگ سفید شیری بودند. در بررسی های میکروسکوپی مشاهده شد که بیضه این گونه از نوع لوبوله کامل بوده، اسپرماتوژنز الگوی کیستی دارد و هر کیست شامل سلول هایی در یک مرحله از تمایز است که مشخصه همه ی دوزیستان است. در بافت زایشی، اسپرماتوسیت اولیه بزرگترین سلول های اسپرم ساز هستند. هر گروه از سلول ها، با سلول های سرتولی تشکیل یک اسپرماتوسیست یا کیست اسپرم ساز را می دهد که پس از تمایز برحسب ریخت شناسی کیست ها و سلول ها قابل تشخیص اند.

سمندر کوهستانی گرگان، بیضه، اسپرماتوژنز، گرگان