حسین شریف خدایی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته الهیات و معارف اسلامی، گرایش فقه و مبانی حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام (ره)، شهرری
رحمت فرحزادی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام (ره)، شهرری
محمدمهدی تقدیسی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام (ره)، شهرری

عقد فاسد در عالم واقعیت و اعتبار کان لم یکن است و اثری ندارد با این حال ممکن است متعاقدین از فساد عقد بی اطلاع بوده و آثار عقد صحیح را در روابط خود بر آن مترتب کرده باشند. همچنان که می توان تصور کرد طرفین با علم به فساد عقد به دنبال ترتیب آثار عقد صحیح برآن باشند. با وجود این در هیچیک از این دو فرض شارع آثار عقد صحیح را بر آنها بار نمی کند ولیاز آنجا که این وضعیت در روابط طرفین تاثیرگذار بوده و در شرایط خاصی و با انضمام عوامل خارجی از قبیل قبض مال مورد معامله می تواند زمینه را برای ایجاد آثار جانبی خاصی مانند ضمان عین و منافع اعم از مستوفات و غیر مستوفات فراهم آورد. مثل جایی که بر اثر بیع فاسد خسارتی به مبیع وارد شود، بنابر قاعده ضمان قهری و نه مسئولیت قراردادی، مشتری ضامن جبران خسارت خواهد بود.

عقد، فساد، بطلان، اثر عقد فاسد