مریم دهبندی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان

پژوهش حاضر با شیوه تحلیلی-توصیفی، بر آن بوده است تا زوایای پنهان و آشکار شباهتهای میان عقاید و آموزه های حروفیه و اسماعیلیه را تحلیل و تعیین نماید. نتایج حاکی از آن است که محوریترین مصادیق و 1 نمونه های مشخص در قرابت آموزه های اسماعیلیه و حروفیه عبارتند از: تاویل، انسان کامل، مبارزه تشکیلاتی و ادواری بودن تاریخ مقدس. بنابر این جستار، قرون هشتم و نهم هجری قمری، شاهد یکی از برهه های طغیان مجدد باورهای غلوآمیز در دنیای ایرانی بود که مشخصه های عقیدتی و عواقب سیاسی آن با سده دوم هجری که اسماعیلیه در آن بهوجود آمد، قرابت فراوان داشت. این جنبشها که از طریقه های صوفیانه نعمت اللهی و نوربخشی تا حروفی و نقطوی را شامل میشد، در یک الگوی عقیدتی شریک بودند؛ الگویی که بر اندیشه های تجدید دوره زمان مقدس، پیشبینی ظهور یک شخصیت مسیحایی و تفسیر باطنی یا تاویل متن استوار بود. جنبش حروفیه یکی از فرآورده های مهم ولی عمدتا نادیده گرفته شده این غلیان پویا بود. آنان فرقهای فلسفی، مذهبی و اجتماعی با اعتقاد به تقدس کلمه و ارزش نمادین و معانی رمزی حروف بودند.حروفیان در برخی از اساسی ترین اصول اعتقادی خود نظیر تاویل روایات و آیات قرآن، اعتقاد به ارزش ویژه اعداد و حروف، افکار و مفاهیم فلسفی و غیره با اسماعیلیان شباهت فراوان داشتند.

حروفیه، اسماعیلیه، تشابهات، تاویل، تاریخ مقدس.