مهین حاجی زاده - دانشیارگروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
رعنا فرهادی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

       بررسی معنا و یافتن مدلولات اثر ادبی به واسطه دال­ها و نشانه­های روساخت متنی، همواره یکی از دغدغه­های اصلی ناقد ادبی از دیرباز تاکنون بوده است. تحلیل گفتمان با رویکردها و شاخه­ها و نظرات متعدد و گوناگون خود در تلاش است روابط متقابل زبان و جامعه را گره گشایی کند؛ به بیانی دقیقتر تحلیل گفتمان با تکیه بر اشکال زبانی و نشانه­ها، در ورای خود نوعی مفهوم ایدئولوژیک را با هدف عملکرد اجتماعی بازخوانی می­کند و در واقع ایدئولوژی در پس متون را مورد واکاوی و کنکاش قرار می­دهد؛ از این رو تحلیل گفتمان رویکردی متن بنیاد است که متن را از جهت ملاک­های درونی و بیرونی بررسی می­کند. نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف یکی از مشهورترین نظریات حوزه گفتمان کاوی به شمار می­آید که در تلاش است ضمن بیان رابطه میان ملاک­های درونی و برونی متن، قدرت مسلط جامعه­ای را که اثر ادبی در آن شکل گرفته از طریق سه محور توصیف، تبیین و تفسیر مورد واکاوی قرار دهد. بر این اساس پژوهش حاضر در صدد است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانه­ای، داستان حضرت یوسف را بر پایه­ی نظریه­ی گفتمان انتقادی فرکلاف در سطوح سه گانه تحلیل نماید. دستاورد پژوهش حاضر نشان می­دهد که میان زبان و بافت اجتماعی و بیرونی قصه حضرت یوسف در قرآن کریم انسجام و پیوند ناگسستنی وجود دارد و این قصه از جهت برجستگی­های برهانی، عاطفی و گفتمانی در سطح زبان، متناسب با موقعیت آن در کنعان و سپس در قصر فراعنه مصر شکل گرفته است.  

قصه یوسف(ع), گفتمان انتقادی, نظریه فرکلاف, بافت زبانی, بافت موقعیتی