قدرت الله خسروشاهی - دکتری حقوق جزا و جرم شناسی، استادیار و هیئت علمی حقوق دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
رسول مظاهری کوهانستانی - دکترای حقوق خصوصی، استادیار و هیئت علمی حقوق دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
ثریا معمار - دکترای جامعه شناسی، دانشیار و هیئت علمی حقوق دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
الهام عبداللهی - کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، اصفهان، ایران

در این مقاله، با توجه به یافتههای علم نوین بزهدیدهشناسی، سعی شده که نقش بزهدیده در تحقق بزه کلاهبرداری بررسی گردد. بزه کلاهبرداری، بزهی مرکب و رکن مادی آن چند جزئی است. اولین جزء رکن مادی آن، توسل بزهکار به وسایل متقلبانه است. با توجه به پیشرفت علم و فنآوری و افزایش آگاهی مردم، بر تنوع و پیچیدگی وسایل متقلبانه روزبهروز افزوده میشود و امروزه بزهکاران از رایانه و فضای مجازی برای فریب مردم استفاده میکنند. دومین جزء رکن مادی، اغفال بزهدیده است؛ یعنی بزهدیده بر اساس علل و عوامل مختلفی فریب خورده و در مرحله ی بعد اموالش را با رضایت خود در اختیار بزهکار قرار میدهد. هدف از نگارش این مقاله، بررسی ویژگی ها و عواملی است که باعث بزهدیدگی فرد در این جرم میشود. برای اثبات نقش بزهدیده در تحقق بزه کلاهبرداری، از روش میدانی و مصاحبهی کیفی با بیست نفر از قربانیان جرم کلاهبرداری و سپس برای تجزیهوتحلیل دادهها، از روش کلایزی به استفاده شد. درنهایت طمع، ناآگاهی، اعتماد نابجا و بیاحتیاطی بهعنوان چهار ویژگی اصلی مصاحبه شوندگان که باعث بزهدیدگی آنها شده بود، شناخته شد. با توجه به اینکه هدف نهایی مباحث راجع به بزهدیدهشناسی و تجزیهوتحلیل نقش بزهدیده در فرایند مجرمانه، پیشگیری از جرم و کاهش موارد آن است، درنهایت با عنایت به نتایج بهدستآمده، راهکارهای پیشگیری وضعی و اجتماعی برای جلوگیری از اینکه افراد قربانی جرم کلاهبرداری شوند، ارائه شد. راهکارهایی که اجرای آنها بهطور غیرمستقیم منجر به کاهش آمار ارتکاب جرم نیز خواهد شد.