نیره دلیر - استادیار تاریخ سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

آراء خواجه نظام الملک، همواره مورد توجه صاحب نظران حوزه اندیشه سیاسی بوده، به ویژه آن بخش از نظرهای او که به تنظیم مناسبات حکومت با مردم پرداخته و تاثیر به سزایی در شکل گیری نظریه های اندیشمندان پس از وی داشته است. پرسش این است که خواجه مناسبات حاکم با مردم را در چه سطوحی و حول چه محوری صورت بندی کرده است. در پاسخ، این فرض طرح شده که مولف سیرالملوک با رویکرد عدالت محورانه، مناسبات حاکم با مردم را و در نسبت با خداوند ؛ به عنوان پارادایم غالب الگوی کیهان شناسی جهان سنت در سه سطح صورت بندی کرده است: سطح نخست؛ الهی انتخاب تقدیرگرایانه؛ دوم، مسئولیت دنیوی عمل گرایانه؛ سوم، اخروی محاسبه گرایانه. پژوهش، با شیوه تبیین تاریخی و رویکرد تفسیرگرایانه متن، ویژگی ها و مختصات سطوح سه گانه را بررسی کرده است و مهم ترین چالش وارد بر آرای نظام الملک را تاکید صرف مولف، بر توزیع عدالت و نه توزیع قدرت دانسته، هم چنین به خلاء تئوریک مبانی نظری قدرت در این اثر اشاره دارد که با توجه به اقتضائات زمانه و قدرت استیلایی سلطان قابل توجیه است.

خواجه نظام الملک, حاکم دولت, مردم, عدالت, ظلم, قدرت