آناهیتا شریعت - ۱- دانشجوی سابق دکتری گروه اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران ص. پ. ۳۳۶-۱۴۱۱۵، ایران ۲- محقق موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.
قاسم کریم زاده - دانشیار/گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس
محمد حسن عصاره - استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.
جواد هادیان - دانشیار، گروه مهندسی کشاورزی، پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) گیاه بومی و انحصاری ایران و از خانواده نعناعیان می باشد. این گیاه کاربردهای فراوانی در صنایع غذایی، آرایشی - بهداشتی و دارویی دارد. در این پژوهش، تنش خشکی در مرحله گلدهی در قالب طرح کاملا˝ تصادفی با سه تکرار در گلخانه اجرا گردید. تیمارها، پنج زمان نمونه برداری (شاهد، 3، 6، 9 و 12 روز) به فواصل سه روز بودند که بعد از قطع آبیاری اعمال گردید. رطوبت حجمی خاک و تعدادی صفات فیزیولوژیک نظیر پتانسیل آبی برگ، محتوای نسبی آب برگ، رنگیزه های گیاهی، قندهای محلول و پرولین اندازه گیری شد. بررسی نمایه متابولیتی نشان داد که بعضی از متابولیت ها نظیر رزمارینیک اسید، کافئیک اسید، اورسولیک اسید و کارنوزیک اسید و نیز قندهای محلول، پرولین متاثر از تنش خشکی بوده و افزایش معنی داری یافتند. مقدار بازده اسانس و نیز تیمول به عنوان مهمترین و فراوانترین ترکیب موجود در اسانس مرزه سهندی، افزایش معنی داری نشان داد، اگرچه مقدار کمی بعضی از ترکیبات دیگر موجود در اسانس، نظیر کارواکرول، گاماترپینن و پاراسیمن در اثر تنش خشکی کاهش یافت. نتایج این تحقیق بیانگر این است که گیاه مرزه علاوه بر افزایش تنظیم کننده های اسمزی نظیر قندهای محلول و پرولین با تغییر در ترکیبات ثانویه موجود در اسانس و عصاره توانسته است خشکی را تحمل نماید. در مجموع نمایه متابولیتی و خصوصیات فیزیولوژیکی، ما را به درک وسیعتری از مکانیسم های مرزه در سطح متابولومیکی هدایت خواهد نمود.

مرزه, نمایه متابولیتی, بازده اسانس, متابولیت های ثانویه, عصاره الکلی