شهناز میرزایی - دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان،
رئوف مصطفی زاده - گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعیدانشگاه محقق اردبیلی

اجرای عملیات آبخیزداری در سطح آبخیز می تواند رژیم هیدرولوژیک جریان خروجی از آبخیز از جمله دبی اوج، زمان تا اوج، زمان پایه و حجم رواناب را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از کاربردهای هیدروگراف واحد، محاسبه اثر فعالیت های انجام شده به منظور کنترل سیل روی عکس العمل هیدرولوژیک آبخیز است که به وسیله مقایسه خصوصیات هیدروگراف واحد استخراج شده از داده های بارش و جریان قبل و بعد از انجام اقدامات در آبخیز صورت می گیرد. نتایج ارزیابی تاثیرات هیدرولوژیک فعالیت های اجرایی می تواند در طراحی بهینه و اجرای عملیات کنترل سیلاب مفید واقع گردد. هدف این تحقیق ارزیابی تاثیر هیدرولوژیک اقدامات مکانیکی آبخیزداری (احداث سدهای تاخیری) انجام شده در آبخیز جعفرآباد استان گلستان با مساحتی حدود (10900 هکتار) با استفاده از رویکرد مقایسه هیدروگراف واحد است. پس از استخراج وقایع ثبت شده بارش-رواناب متناظر (43 رخداد) در دوره زمانی ارزیابی قبل و بعد از احداث عملیات مکانیکی، هیدروگراف های واحد با تداوم بارش برابر زمان تمرکز آبخیز محاسبه گردید. در این خصوص برای تبدیل هیدروگراف های D ساعته به Tc ساعته از منحنی S استفاده شد. سپس مولفه های هیدروگراف واحد آبخیز در دو وضعیت قبل و بعد از اقدامات آبخیزداری استخراج شد و نتایج با استفاده از آزمون تی و نمودارهای باکس-ویشکر مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که تاثیر اقدمات آبخیزداری بر روی هیدروگراف واحد شاخص به صورت افزایش دبی اوج و زمان پایه و کاهش زمان تا اوج پاسخ واحد بوده است. در حالی که، اثر اقدامات سازه ای از نظر آماری نشان دهنده تفاوت معنی دار (p-value<0.05) مولفه زمان پایه و افزایش آن به میزان 6 ساعت (به طور متوسط) بعد از احداث عملیات بوده است. هر چند میانگین زمان تا اوج رخدادها از 9/15 به مقدار 8/14 ساعت کاهش پیدا کرده است ولی از نظر آماری معنی دار نبوده است. در مجموع می توان گفت در اثر اجرای سازه های تاخیری و جانمایی مکانی آن ها در سطح آبخیز، واکنش آبخیز و در نتیجه مولفه های هیدروگراف واحد آبخیز تحت تاثیر قرار گرفته است.

پاسخ واحد, رفتار هیدرولوژیک, زمان تمرکز, سد اصلاحی, هیدروگراف واحد