محمد رودگر - استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی تهران

از مهم ترین مفاهیم مورد تاکید در عرفان اسلامی، مفهوم عشق است، به ویژه در جریان عرفان عاشقانه و جمال گرا. این جریان که از رویکردهای بسیار مهم در تصوف و عرفان اسلامی است، پیش از احمد غزالی هم وجود داشت اما غزالی کسی بود که به آن تشخص و رسمیت بخشید. با بررسی آثار احمد غزالی، به ویژه اولین کتاب فارسی مستقل در موضوع عشق، یعنی سوانح العشاق در می یابیم که جریان عرفان عاشقانه چه در بعد نظری و چه در بعد عملی و سلوکی، دارای اصول و ویژگی هایی است که کمتر بدان توجه شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به موضوع استخراج و تبیین مبانی نظری احمد غزالی در موضوع عشق عرفانی اختصاص دارد. دست آورد این کار، یازده اصل نظری مستخرج از آرای خواجه احمد غزالی است. با تبیین این اصول و ویژگی ها در آثار احمد غزالی و رویکردهای خاصی که این جریان داشته است، می توان دریافت که چگونه او توانسته است آن را به صورت یک جریان و ساحت مستقل و شکوفا رواج دهد. بازشناسی اصول نظری عرفان عاشقانه همچنین می تواند به ترسیم نظام فکری و نظری کاملا متفاوتی برای صوفیان رسمی دارای سلسله در نظام های سنتی خانقاهی، در برابر عرفان نظری ابن عربی و شارحانش یاری نماید.

احمد غزالی, تصوف, عشق عرفانی, سوانح العشاق